چرا برای مشکل دائمی هند با پاکستان راه‌حل میدانی وجود ندارد

هند در تازه‌ترین رویارویی نظامی‌اش با پاکستان، هرچند موفق شد به برخی اهداف هوایی در خاک پاکستان ضربه وارد کند، اما نتیجه نهایی این نبرد چهارروزه چیزی بیشتر از یک بن‌بست نظامی نبود. درحالی‌که هند خود را به‌عنوان یک قدرت نوظهور اقتصادی و دیپلماتیک معرفی می‌کند، این درگیری باعث شد دوباره در قامت یک رقیب برابر با پاکستان، کشوری کوچک‌تر و ضعیف‌تر که حامی تروریسم شناخته می‌شود، ظاهر شود.

مقامات هند معتقدند که حمله نظامی اخیر پیامی روشن به اسلام‌آباد بود: تروریسم نیابتی هزینه دارد. اما منتقدان می‌گویند که این پاسخ بیش از آنکه راهبردی باشد، ناشی از فشارهای داخلی و سیاست‌های ملی‌گرایانه دولت «نارندرا مودی» است. «شیو شنکر منون» -مشاور پیشین امنیت ملی هند- از «تروریسم نیابتی پاکستان» به‌عنوان یک انحراف استراتژیک یاد می‌کند، اما اذعان دارد که گریزی از مدیریت آن نیست.

مشکل هند با پاکستان که از زمان تقسیم شبه‌قاره در سال ۱۹۴۷ آغاز شده است، پیچیده‌تر از همیشه شده است. در حالی که درگیری‌های گذشته بیشتر متقارن بودند، امروزه حملات به‌طور فزاینده‌ای نامتقارن شده‌اند. از یک سو، پاکستان با استفاده از ابزارهایی چون گروه‌های تروریستی و جنگ نیابتی، هزینه‌های امنیتی برای هند ایجاد می‌کند و از سوی دیگر، هند تلاش می‌کند پاسخ‌های نقطه‌ای و محدود اما نمادین بدهد؛ پاسخ‌هایی که گاه خطر تشدید درگیری‌ها را به‌همراه دارند.

تحولات تکنولوژیک مانند استفاده گسترده از پهپادها، قدرت تخریبی حملات را بالا برده و در عین حال، محاسبه هزینه‌ها و فایده‌های درگیری‌ها را دشوارتر کرده است. همزمان، تنش میان دو ابرقدرت، چین و آمریکا، معادلات منطقه‌ای را پیچیده‌تر کرده است؛ چین به‌طور فزاینده‌ای از پاکستان حمایت می‌کند و ایالات متحده به‌دنبال تقویت روابط راهبردی با هند است.

در بُعد داخلی، هر دو کشور تحت سلطه نوعی ناسیونالیسم دینی قرار گرفته‌اند. در هند، دولت مودی با اتکا بر گفتمان ملی‌گرایی هندو، فضایی ایجاد کرده که هر گونه نرمش در برابر پاکستان را نشانه ضعف می‌بیند. در پاکستان نیز ارتش قدرتمند این کشور – که همواره منادی تقابل با هند هندو بوده – همچنان نقش تعیین‌کننده‌ای در سیاست دارد و از تنش‌ها برای حفظ جایگاه خود بهره می‌برد.

مودی نیز همچون رهبران پیشین هند در آغاز دوره‌اش تلاش کرد راهی برای مصالحه پیدا کند؛ حتی در سال ۲۰۱۵ سفری غیرمنتظره به پاکستان داشت. اما حمله تروریستی بعدی به یک پایگاه نظامی هند، همه امیدها برای مذاکره را از میان برد. از آن پس، الگوی «ضربه در برابر ضربه» تثبیت شده است: در برابر هر حمله، هند با حملات نظامی محدود پاسخ می‌دهد و همزمان دیپلماسی انزوای پاکستان را دنبال می‌کند.

«آجیت دوال» -طراح دکترین امنیت ملی دولت مودی- رویکردی تحت عنوان «تهاجم دفاعی» را مطرح کرده است؛ الگویی که به هند اجازه می‌دهد به سبک خود پاکستان، اقدامات نامتقارن انجام دهد. دوال پیش‌تر گفته بود هند باید با فشارهای پنهان، اسلام‌آباد را در موقعیت دفاعی قرار دهد؛ حتی اگر به‌معنای حمایت از حرکت‌های تجزیه‌طلبانه مانند جنبش بلوچستان باشد.

طبق گزارش‌ها، هند در سال‌های اخیر دست به ترور چهره‌های مرتبط با حملات علیه خود زده و برخی از عملیات‌های داخلی پاکستان را پیچیده‌تر کرده است. هر چند هنوز مدرکی قطعی در دست نیست، اما تحلیل‌گران معتقدند که هند از روش‌های اطلاعاتی و نامتقارن برای فشار بر اسلام‌آباد بهره می‌برد.

با این حال، بازدارندگی هسته‌ای همچنان مرز نهایی هر درگیری است. در سال ۱۹۹۸، تنها دو هفته پس از آزمایش‌های هسته‌ای هند، پاکستان نیز دست به آزمایش زد و برتری نظامی سنتی هند را خنثی کرد. از آن زمان به بعد، هر نوع اقدام نظامی باید با محاسبه دقیق خطر تشدید تنش هسته‌ای همراه باشد.

رهبران هند می‌دانند که درگیری با پاکستان، آنها را از اولویت اصلی‌شان – مهار چین – بازمی‌دارد. واشنگتن نیز ترجیح می‌دهد هند را به‌عنوان یک شریک راهبردی در رقابت با چین ببیند، نه کشوری گرفتار در نبردی بی‌پایان با همسایه‌اش.

در همین راستا، برخی کارشناسان معتقدند هند باید در پی نوعی «مدیریت تنش پایدار» باشد؛ نه صلح کامل و نه جنگ تمام‌عیار، بلکه سازوکاری برای کنترل بحران‌ها بدون خروج از مسیر توسعه. «حسین حقانی» -سفیر سابق پاکستان در آمریکا- می‌گوید: «هند نمی‌تواند از همسایه‌اش فرار کند و برای تبدیل شدن به یک قدرت جهانی، باید با همسایگان – خواه دوست، خواه دشمن – به نوعی همزیستی دست یابد». /منبع