پس از شی: مسئله جانشینی که آینده چین را مبهم و حال آن را ناآرام می‌کند

از سال ۲۰۱۲، شی جین‌پینگ با تبدیل‌شدن به یک رهبر قدرتمند، سیاست چین را تعریف کرده است. او با پاکسازی گسترده و مبارزه با فساد، نخبگان حزب را بازسازی کرده، جامعه مدنی را محدود و مخالفان را سرکوب کرده، ارتش را مدرن‌سازی کرده و نقش دولت در اقتصاد را تقویت کرده است. در سیاست خارجی، او رویکردی تهاجمی‌تر اتخاذ کرده است؛ از جمله افزایش رزمایش‌ها در تنگه تایوان، گسترش حضور نظامی در دریای چین جنوبی، حمایت از دیپلمات‌های سیاست «گرگ جنگجو» و نزدیک‌ترکردن چین به روسیه حتی پس از جنگ اوکراین. اما با نزدیک‌شدن به سن ۷۲سالگی، مسئله جانشینی او، که در حکومت‌های اقتدارگرا لحظه‌ای پرخطر است، سیاست داخلی و خارجی چین را تحت تأثیر قرار خواهد داد.

جانشینی در حزب کمونیست چین همواره چالش‌برانگیز بوده است. از زمان تأسیس جمهوری خلق چین در سال ۱۹۴۹، تنها هو جین‌تائو به‌طور کامل و داوطلبانه قدرت را واگذار کرد، اما حتی آن انتقال با سقوط بو ژیلای، رقیب شی، همراه بود. مائو تسه‌تونگ تا زمان مرگش در قدرت ماند، و هوآ گوئوفنگ، جانشین او، به‌دلیل فقدان نفوذ و تجربه، تنها چند سال دوام آورد. دنگ شیائوپینگ، حتی پس از کناره‌گیری از عناوین رسمی، تا اواسط دهه ۱۹۹۰ قدرت را حفظ کرد. جیانگ زمین نیز با حفظ پست نظامی، هو جین‌تائو، جانشین خود، را تضعیف کرد. شی، با بازگشت به سیاست اقتدارگرایانه، احتمالاً از مدل مائو و دنگ پیروی خواهد کرد، و جانشینی او به‌دلیل خلاء ناشی از قدرت متمرکزش، پیچیده‌تر خواهد بود.

انتخاب جانشین برای شی چالش‌برانگیز است. او باید شخصی را برگزیند که به برنامه‌هایش وفادار باشد، اما به اندازه کافی قدرتمند نباشد که تهدیدی زودهنگام ایجاد کند. تاریخ نشان می‌دهد که رهبران قدرتمند چین، مانند مائو و دنگ، چندین جانشین را پیش از انتخاب نهایی کنار گذاشتند. برای مثال، مائو، لیو شائوچی و لین بیائو را کنار زد و هوآ را تنها در زمان بیماری شدیدش انتخاب کرد. دنگ نیز هو یائوبانگ و ژائو زیانگ را برکنار کرد تا جیانگ زمین را برگزیند. اگر شی در انتخاب مردد باشد، ممکن است شکاف‌هایی در نخبگان حزب ایجاد شود؛ مانند اعتراضات میدان تیان‌آن‌من در سال ۱۹۸۹ که پس از مرگ هو یائوبانگ شکل گرفت.

نقش ارتش چین در امر جانشینی حیاتی است. برخلاف تصور عمومی که حزب کنترل کامل ارتش را دارد، ارتش به‌طور غیرمستقیم در سیاست‌های نخبگان نقش «پادشاه‌ساز» دارد. مائو در سال ۱۹۷۶ به ژنرال یه جیانینگ دستور داد از هوآ حمایت کند، اما حمایت نظامی از هوآ دوام نیاورد و دنگ با روابط گسترده‌اش با ارتش، او را کنار زد. شی، با ارتباط با چهار نفر از ۱۰ عضو کمیسیون نظامی مرکزی در آغاز کارش، از این اهرم برای پاکسازی رقبا و بازسازی ارتش استفاده کرد. جانشین او نیز به حمایت نظامی نیاز دارد تا در برابر چالش‌های داخلی مقاومت کند.

جانشینی شی می‌تواند سیاست خارجی چین، به‌ویژه در مورد تایوان را تحت تأثیر قرار دهد. شی ارتش را برای آمادگی جهت عملیات احتمالی علیه تایوان تا سال ۲۰۲۷ آماده کرده است. اگر او احساس کند زمانش محدود است، ممکن است ریسک جنگ را بپذیرد تا میراث خود را تثبیت کند؛ هرچند شکست می‌تواند چین را به انزوای بین‌المللی و تحریم‌های اقتصادی بکشاند. تجربه تهاجم چین به ویتنام در سال ۱۹۷۹، که با جانشینی دنگ همزمان بود، نشان می‌دهد که تصمیمات نظامی در چنین دوره‌هایی ممکن است به دلیل ملاحظات سیاسی داخلی و ارزیابی‌های نادرست، به نتایج فاجعه‌بار منجر شود.

در حال حاضر، هیچ‌یک از اعضای کمیته دائمی دفتر سیاسی حزب برای جانشینی مناسب به‌نظر نمی‌رسند. لی چیانگ در سال ۲۰۲۷ نزدیک به هفتاد سال خواهد داشت، سای چی و دینگ شوئه‌شیانگ نیز یا مسن‌اند یا تجربه کافی ندارند. چن جینینگ، دبیر حزب شانگهای، در ۶۱ سالگی گزینه‌ای جوان‌تر است، اما نیاز به ارتقای زودهنگام دارد. اگر شی تا کنگره بعدی حزب در سال ۲۰۲۷ جانشینی را تعیین نکند، احتمال آشوب سیاسی افزایش می‌یابد. آمریکا باید از دخالت در این فرآیند خودداری کند، زیرا می‌تواند تنش‌های داخلی را تشدید کند. در عوض، باید منتظر اصلاح مسیر احتمالی پس از شی باشد؛ چیزی مشابه انتقال قدرت از مائو به دنگ./ منبع