همگرایی اروپایی در واکنش به بی‌اعتمادی به آمریکا

ترامپ با شعار «آمریکا را دوباره بزرگ کنیم» تأثیری غیرمنتظره بر اروپا داشته است؛ او موجب همگرایی مجدد اروپایی‌ها شده است. در آغاز دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ، اتحادیه اروپا در وضعیت بدی قرار داشت؛ اعتماد عمومی به این نهاد به پایین‌ترین حد خود رسیده بود، بریتانیا تازه رأی به خروج داده بود و اقتصاد اروپا هنوز در حال بهبود از بحران مالی جهانی و بحران‌های بدهی متعدد بود. اما از حدود سال ۲۰۱۶ شرایط به تدریج بهتر شد و در ماه‌های اخیر احساسات نسبت به اتحادیه اروپا تقویت شده است. شاخص اعتماد به سطحی نزدیک به بالاترین حد دو دهه اخیر رسیده، رهبران اتحادیه با اقتصادهای در حال رشد مانند اندونزی قراردادهای تجاری می‌بندند، برنامه دفاعی مشترکی با همکاری کانادا شکل گرفته و حتی انگلیس نیز توافقی برای بازتنظیم روابط امضا کرده است.

با وجود این پیشرفت‌ها، اتحادیه همچنان با مشکلات جدی مواجه است؛ جمعیت رو به پیری است، رشد اقتصادی کند است و نیروهای پوپولیستی که اتحادیه را به‌شدت نقد می‌کنند، در حال گسترش‌اند. همچنین تلاش‌ها برای احیای رقابت‌پذیری اتحادیه به چالش کشیده شده و اورزولا فن در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، به دلیل تلاش برای بازسازی بودجه اتحادیه با انتقادات شدیدی روبه‌رو شده است. حتی در کشورهایی مانند دانمارک که همیشه نسبت به سیاست‌های بودجه و مرزی اتحادیه شکاک بودند، احساسات مثبت نسبت به اتحادیه افزایش یافته است. به گفته ماری بیره، وزیر امور اروپایی دانمارک، حمایت از اتحادیه هرگز به این حد نبوده است. حدود ۷۴ درصد از دانمارکی‌ها در نظرسنجی اخیر اعتماد خود را به اتحادیه اعلام کرده‌اند که این رقم پنج سال پیش ۶۳ درصد بود. این تغییر احساس تنها محدود به دانمارک نیست و در سراسر کشورهای عضو افزایش یافته است.

این بهبود صرفا نتیجه عملکرد ترامپ نیست. واکنش اتحادیه به پاندمی کرونا و تأمین واکسن‌ها به محبوبیت آن کمک کرده و همچنین تهاجم تمام‌عیار روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ به بسیاری از دولت‌ها و مردم اروپا نشان داد که امنیت ملی‌شان در معرض تهدید است. با این حال، لحن اخیر آمریکا نسبت به متحدان دیرینه‌اش نیز نقش مهمی در این اتحاد مجدد داشته است. همان‌طور که جورن فلک، مدیر ارشد شورای آتلانتیک گفته است، «ما همیشه رابطه‌ای قوی با آمریکا داشته‌ایم، اما اکنون با تعرفه‌های ناعادلانه و اتهام به بی‌وفایی روبه‌رو هستیم و همین موضوع موجب گرایش بیش‌تر به اتحادیه شده است.»

از زمان به قدرت‌رسیدن ترامپ، او تهدید به اشغال گرینلند کرده، که قلمروی نیمه‌مستقل دانمارک است. همچنین در گفت‌وگوهای لو رفته، اروپایی‌ها را «ضعیف» خوانده و گفته اتحادیه اروپا برای «فریب‌دادن آمریکا» شکل گرفته است. تعرفه‌های سنگین‌تر بر کالاهای اروپایی وضع کرده و حتی تهدید به اعمال تعرفه ۳۰ درصدی فراگیر کرده که اروپایی‌ها هشدار داده‌اند تجارت فراآتلانتیکی را فلج خواهد کرد. ترامپ همچنین خواستار افزایش سهم اروپا در هزینه‌های دفاعی شده و تهدید کرده اگر کشورها سهم کافی نپردازند، آمریکا از آن‌ها حمایت نخواهد کرد. همه این موارد باعث فاصله‌گرفتن اروپا از آمریکا و نزدیکی بیش‌تر میان کشورهای عضو اتحادیه شده است.

به گفته فلک، «آگاهی روزافزونی وجود دارد که همه کشورهای اروپایی در نهایت کوچک هستند و باید کنار هم بمانند و منابع را جمع کنند.» این روند به زمان نیاز داشت و عوامل متعددی در آن نقش داشته‌اند. در مقابل افزایش تهدید روسیه و فشار آمریکا برای افزایش هزینه‌های دفاعی، کشورهای عضو اتحادیه به سرعت بودجه نظامی خود را افزایش می‌دهند. با این حال، برای تأمین تجهیزات نظامی جدید، اتحادیه اروپا وارد عمل شده است. در ماه مارس ۲۰۲۳، طرح وام ۱۵۰ میلیارد یورویی برای خرید مشترک نظامی معرفی شد که اعضا می‌توانند با حمایت بروکسل از آن استفاده کنند. همچنین مقررات بودجه‌ای اتحادیه برای افزایش هزینه‌های دفاعی به نفع کشورها تعدیل شده است. همکاری میان کشورهای عضو نیز بیش‌تر شده؛ به‌ویژه آلمان و فرانسه، پس از انتخاب فریدریش مرتس به‌عنوان صدر اعظم جدید آلمان، ارتباط خود را تقویت کرده‌اند. حتی انگلیس که در ۲۰۲۰ از اتحادیه خارج شده، خواستار مشارکت در این طرح دفاعی مشترک شده است.

مطیاس متیاس، پژوهشگر شورای روابط خارجی، می‌گوید اروپا اکنون احساس آسیب‌پذیری می‌کند و به دلیل «رهاشدن توسط آمریکا» به فکر اتکا به خود افتاده است. علاقه مشترک به تقویت دفاع اروپا تنها عامل بهبود تصویر بروکسل نیست. در موضوع تهدیدهای تجاری ترامپ، اتحادیه نقش مهمی ایفا می‌کند. کمیسیون اروپا مسئول مذاکرات تجاری برای ۲۷ عضو است و به‌عنوان سومین اقتصاد بزرگ جهان، قدرت بیش‌تری نسبت به هر کشور به‌تنهایی دارد. در ابتدا این نگرانی بود که برخی کشورهای اروپایی ممکن است توافق‌های جداگانه‌ای با آمریکا ببندند، اما عمدتا اعضا به اتحاد پایبند مانده‌اند.

نمونه بارز این رویکرد، جورجا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا، است. با سابقه راست افراطی و نقدهای گذشته به اتحادیه، انتظار می‌رفت طرفدار ترامپ باشد، اما هنگام دیدار با کاخ سفید در ماه آوریل از رویکرد «نخست ایتالیا» خودداری کرد و موضعی طرفدار اروپا اتخاذ کرده است. واکنش او به تهدید تعرفه ۳۰ درصدی ترامپ نشان‌دهنده این تعهد بود. ملونی در شبکه‌های اجتماعی نوشت که اروپا توان مالی و اقتصادی لازم برای دفاع از موقعیت خود و رسیدن به توافقی عادلانه را دارد و ایتالیا نقش خود را ایفا خواهد کرد.

فن در لاین نیز به تبلیغ مزایای اروپا برای شرکای خارجی ادامه داده و قراردادهای تجاری جدید یا بهبود یافته‌ای با مکزیک، کره جنوبی و اندونزی امضا کرده است. پرابوو سوبیانتو، رئیس‌جمهور اندونزی، در کنفرانسی در بروکسل گفت که اروپا را برای ثبات جهانی بسیار مهم می‌داند و به‌طور علنی خواستار اروپایی قوی‌تر است. با این حال، اگرچه حمایت از اتحادیه افزایش یافته، اکنون چالش اصلی اجرای آن است. مذاکرات تجاری با آمریکا برای جلوگیری از تعرفه‌های ۳۰ درصدی تهدیدشده ترامپ تا اول آگوست ادامه دارد و شکست در آن می‌تواند به پاسخ‌های متقابل منجر شود.

از سوی دیگر، اتحادیه با پرسش‌های جدی درباره چگونگی پویاترشدن اقتصادی مواجه است، به‌ویژه در حالی که آمریکا بازارهای مالی عمیق‌تر دارد و چین در فناوری‌های کلیدی پیشرفت می‌کند. در حالی که بودجه بعدی اتحادیه بر این هدف متمرکز است و وعده کاهش مقررات دست‌وپاگیر برای کسب‌وکارها داده شده، هنوز مشخص نیست این اقدامات کافی باشند. فن در لاین در مصاحبه‌ای با روزنامه آلمانی دی‌سایت گفته اتحادیه باید جدید شود و نقش فعالی در شکل‌دهی نظم نوین جهانی ایفا کند. او به وجود کشورهایی که در صف پیوستن به اتحادیه هستند اشاره کرد و با طعنه‌ای به آمریکا و روسیه افزود: «ما برادر یا اولیگارشی‌هایی نداریم که قوانین را تعیین کنند.»/ منبع