مذاکرات هستهای استانبول زیر سایه جنگ دوازدهروزه
به گزارش اطلس دیپلماسی، یادداشتی با عنوان «مذاکرات هستهای استانبول زیر سایه جنگ دوازدهروزه» درباره رایزنیهای اخیر ایران و تروئیکای اروپایی در اندیشکده دیپلماسی ایرانی منتشر شده است. این مقاله به بررسی دور تازه مذاکرات هستهای ایران در استانبول، تاکید تروئیکای اروپایی بر امکان فعالسازی مکانیسم ماشه و پیشنهاد تمدید مهلت به ایران در قبال همکاری بیشتر میپردازد، ضمن آنکه نقش چین و سازمان ملل و تاثیر متغیرهای منطقهای بر روند مذاکرات را مورد توجه قرار میدهد. در ادامه، چکیده این مطلب آمده است.
دور تازهای از مذاکرات هستهای میان ایران و تروئیکای اروپایی در استانبول برگزار شد که تمرکز اصلی آن بر احتمال بازگرداندن تحریمهای بینالمللی علیه ایران از طریق مکانیسم ماشه بود؛ در حالی که سایه جنگ دوازدهروزه اخیر میان ایران و اسرائیل و تحولات منطقهای بر فضای مذاکرات سنگینی میکرد. مذاکرات، بدون دستیابی به توافق یا شکست بزرگ، اما با گفتوگوهای معنادار و طرح پیشنهادهایی برای ادامه مسیر دیپلماتیک پایان یافت.
در جریان این گفتوگوها، دیپلماتهای اروپایی تصریح داشتند که مکانیسم ماشه روی میز مذاکرات قرار دارد. با این حال، پیشنهاد تمدید مهلت فعالسازی این سازوکار نیز ارائه شد؛ پیشنهادی که پذیرش آن از سوی ایران منوط به همکاری کامل با آژانس بینالمللی انرژی اتمی و برداشتن گامهایی جهت رفع نگرانیها درباره ذخایر اورانیوم غنیشده شده است. طرف اروپایی آماده است تا در قبال برداشتن این گامها، فعالسازی مکانیسم ماشه را به تعویق اندازد. ایران نیز این پیشنهاد را رد نکرده و دور تازهای از مذاکرات برای بررسی جزئیات آن محتمل است.
این رایزنیها نخستین دور مذاکرات رو در رو میان ایران و سه کشور اروپایی (فرانسه، آلمان و انگلیس) پس از برقراری آتشبس میان ایران و اسرائیل محسوب میشود. مذاکرات با حضور معاونان وزرای خارجه و نماینده سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار شد و بهصورت مستقل از گفتگوهای غیرمستقیم ایران و آمریکا صورت گرفت.
از سوی دیگر، سخنگوی وزارت امور خارجه آلمان ضمن تاکید بر پیگیری راهحل دیپلماتیک برای مسئله هستهای ایران، یادآور شد که هدف اروپا جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هستهای است، هرچند نهادهای بینالمللی بارها ماهیت صلحآمیز برنامه هستهای ایران را تایید کردهاند. سازمان ملل نیز با استقبال از این رایزنیها، ابراز امیدواری کرد که نتیجه گفتوگوها بازگشت به توافق هستهای یا تداوم همکاری با آژانس انرژی اتمی باشد. تأکید سازمان ملل و نیز چین بر اهمیت ادامه مذاکرات و برقراری دیپلماسی بیانگر وجود اجماع نسبی بر مطلوبیت مسیر مسالمتآمیز در حل اختلافات مربوط به برنامه هستهای ایران است.
در همین حال، چین ضمن مثبت ارزیابیکردن این دور از مذاکرات، بار دیگر تصریح کرد که دیپلماسی تنها گزینه مطلوب برای حل بحران هستهای ایران است و نسبت به هرگونه اقدام یکجانبه مانند فعالسازی مکانیسم ماشه هشدار داد. موضع چین گویای آن است که این کشور ضمن حمایت از روند مذاکرات، بقای دیپلماسی و محافظت از ساختار نظام عدم اشاعه را در اولویت میداند و هرگونه تشدید فشارهای سیاسی و تحریمی را عاملی بالقوه برای افزایش بیثباتی منطقهای تلقی میکند.
تحلیلگران غربی نشست استانبول را حرکتی رو به جلو اما با احتیاط توصیف میکنند. پیشنهاد تمدید مهلت مکانیسم ماشه نشاندهنده تلاش اروپا برای حفظ خطوط دیپلماتیک و ترغیب ایران به افزایش همکاری با آژانس و کاهش سطح تنش است. این رویکرد اگرچه میتواند زمان بیشتری برای رایزنی و چانهزنی فراهم کند، اما به دلیل واکنشهای محتاطانه ایران و نبود تصمیم نهایی، شکننده و غیرقطعی باقی مانده است.
برخی رسانهها به عوامل تشدیدکننده تنش در فضای پیرامونی مذاکرات اشاره دارند؛ از جمله وقوع جنگ دوازدهروزه بین ایران و اسرائیل که به باور آنها، اعتماد ایران نسبت به طرفهای اروپایی را کاهش داده و روند مذاکرات را دشوارتر کرده است. حمایت اروپا از اسرائیل در این درگیری، بر پیچیدگی روابط و کمرنگشدن فضای اعتماد افزوده است.
مواضع چین و روسیه بهعنوان بازیگران کلیدی در شورای امنیت نیز بر نتیجه مذاکرات سایه انداخته است. در حالی که اروپا بر احتمال استفاده از مکانیسم ماشه تاکید دارد، تحقق عملی آن مستلزم اجماع در شورای امنیت است و با توجه به رویکرد مخالف چین و روسیه نسبت به اقدامات یکجانبه، احتمال عملیشدن این اهرم فشار پایین قلمداد میشود.
در نهایت، از منظر رسانههای مختلف، نشست استانبول بخشی از تلاشهای گستردهتر برای حفظ برجام یا حداقل جلوگیری از تشدید بیشتر تنشهای هستهای محسوب میشود. همزمان با تاکید اروپا بر لزوم بهرهگیری از اهرمهای فشار دیپلماتیک، چین و سازمان ملل بر تداوم گفتوگو و بازگشت به چارچوب توافق پیشین پای میفشارند. سرانجام مذاکرات منوط به همکاری عملی ایران با آژانس انرژی اتمی، انگیزهها و راهبردهای قدرتهای غربی و نیز عوامل تاثیرگذار منطقهای و روابط ایران با بازیگران کلیدی خواهد بود./ منبع
