چگونه جنگ اسرائیل و ایران ممکن است پایان یابد

جنگ میان اسرائیل و ایران در حالی آغاز شده که چشم‌انداز پایان آن از ابهام‌آمیزترین سناریوهای منطقه‌ای به شمار می‌رود. اسرائیل پس از حملات اخیر، اعلام کرده است که عملیات‌های خود را تا زمان تحقق اهداف ادامه خواهد داد. ایران، علاوه بر پاسخ‌گویی اولیه با پهپادها و موشک‌های بالستیک، همچنان گزینه‌های تلافی‌جویانه دیگری نیز در اختیار دارد، اگرچه این گزینه‌ها محدود و محاسبه‌شده به نظر می‌رسند. ادامه وضعیت منازعه در حالی رخ می‌دهد که نگرانی‌ از شعله‌ور شدن یک جنگ منطقه‌ای و ورود بازیگران جدید قوت گرفته است.

یکی از سناریوهای محتمل در این شرایط، واکنش نظامی پر سر و صدای ایران علیه اسرائیل است. احتمال دارد ایران چند حمله محدود و هدفمند انجام دهد، تا هم پاسخ خود را به افکار عمومی داخل کشور ارائه دهد و هم از دیدگاه بین‌المللی وجهه تلافی‌جویانه خود را حفظ کند. پس از این اقدامات، ممکن است با تلاش‌های میانجیگرانه آمریکا و جامعه جهانی، تهران چراغ سبز برای آتش‌بس را نشان دهد و از یک منازعه بسوی تنش مدیریتشده روی آورد. در این وضعیت، چشم‌اندازی از فروکش کردن پله به پله بحران و کاسته شدن تدریجی تنش وجود دارد.

سناریوی دیگر بر محور مقاومت و پافشاری بیشتر ایران شکل می‌گیرد؛ در این حالت، ایران از ابزارهای نظامی و منطقه‌ای خود برای وارد آوردن ضرباتی به اسرائیل و افزایش هزینه‌های این کشور بهره می‌برد. اما در چنین شرایطی، به مرور زمان فشارهای بین‌المللی خصوصاً از سوی آمریکا و شرکای اروپایی بر اسرائیل افزایش می‌یابد تا هرچه زودتر به آتش‌بس تن دهد. اسرائیل معمولاً در گام‌های نخست مورد حمایت دولت واشنگتن و اروپا قرار دارد، ولی با ادامه منازعات، خواسته‌های متحدان، به‌ویژه ایالات متحده، تأثیر فزاینده‌ای بر تصمیم‌گیری نهایی این رژیم می‌گذارد. اگر آمریکا و به ویژه دولت ترامپ فشارهای جدی اعمال کنند، احتمال توقف زودهنگام عملیات اسرائیل بالا می‌رود.

در همین حال، خطر گسترش بحران به سراسر منطقه همیشه وجود خواهد داشت. ائتلاف دیرینه اسرائیل و آمریکا می‌تواند سبب شود که ایران حضور فعال‌تر آمریکا را به منزله ورود مستقیم این کشور به درگیری‌ها تلقی کند. این احتمال تقویت می‌شود، اگر تهران مذاکرات و وعده‌های دیپلماتیک را صرفاً به عنوان پوششی برای برنامه‌ریزی حمله نظامی بداند. در این صورت، پایگاه‌های آمریکا و متحدانش در منطقه در معرض حملات گسترده‌تری قرار می‌گیرند که هم با هدف بازدارندگی و هم در چارچوب تلافی انجام خواهند شد. از دیگر سو، آمریکا ممکن است بنا به ارزیابی‌های استراتژیک خود، تشدید بحران را فرصتی بداند برای تکمیل عملیات‌های نظامی اسرائیل و وارد کردن ضربه‌های نهایی به ساختار هسته‌ای یا نظامی ایران.

در سایه تمام این احتمالات، خطر ثبات نیافتن هیچ توافق یا آتش‌بسی نیز قابل توجه است. امکان دارد موج اول حملات اسرائیل متوقف شود، اما رویارویی در قالب یک جنگ فرسایشی و سطح پایین ادامه یابد؛ حملات محدود موشکی، عملیات خرابکارانه و سلسله اقدامات انتقامی می‌تواند ماه‌ها یا حتی سال‌ها تداوم داشته باشد. منازعه در این حالت نه به جنگ تمام‌عیار میان دو کشور تبدیل می‌شود و نه به صلحی پایدار منجر خواهد شد؛ بلکه چرخشی دائمی و فرسایشی از تنش و اقدام محدود باقی می‌ماند.

در این میان، تداوم درگیری‌ها می‌تواند انگیزه تهران برای پیگیری برنامه هسته‌ای را افزایش دهد. در صورتی که اسرائیل موفق نشود تمام تاسیسات حساس ایران را نابود کند، زمینه برای گسترش فعالیت‌های زیرزمینی و مخفیانه فراهم می‌شود. در مقابل، اقدام‌های اسرائیل نیز از قالب اقدام نظامی مستقیم، به عملیات نفوذ، ترور و خرابکاری در عمق خاک ایران تغییر مسیر خواهد داد. این چرخه می‌تواند نوعی تعادل ناپایدار اما نه صلح‌آمیز ایجاد کند که هر دو طرف را به تداوم خصومت سوق می‌دهد.

در مجموع، مجموعه‌ای از سناریوهای ترکیبی نیز قابل تصور است؛ آتش‌بس اولیه با میانجی‌گری آمریکا می‌تواند بستری برای مذاکرات فراگیرتر درباره پرونده هسته‌ای و ترتیبات امنیتی در منطقه باشد. این توافقات ممکن است از ایران امتیازات کوتاه‌مدت بگیرد، اما انتظارات برای انتقام‌گیری یا جبران در آینده را حفظ کند و عملاً چرخه‌ای از منازعات مقطعی و پاسخ‌های متقابل شکل بگیرد. حاصل جمع این چشم‌اندازها، تداوم بی‌ثباتی و نامشخص بودن پایان نهایی جنگ خواهد بود./ منبع