نقشه راه برای صلح اسرائیل و لبنان

در شرایطی که تمرکز جهانی بر امکان خاتمه جنگ غزه قرار دارد، گفت‌وگوهای امیدوارکننده‌ای درباره امکان برقراری صلح در مرز شمالی اسرائیل با لبنان نیز جریان یافته است. اگرچه فاصله قابل توجهی بین بحث‌های خوشبینانه و اقدامات عملی دیپلماتیک وجود دارد، اما برای نخستین بار در دهه‌های اخیر، موضوع صلح در لبنان از حالت ممنوعه خارج شده و گفت‌وگوی ملی جدی‌ درباره این مسئله که پیش از این تنها به‌صورت پنهانی مطرح می‌شد، آغاز شده است.

پس از برقراری آتش‌بس ماه نوامبر سال ۲۰۲۴ بین لبنان و اسرائیل، مفهوم صلح در گفتمان عمومی این کشور جایگاه بی‌سابقه‌ای یافته و در قالب مناظرات تلویزیونی، مقالات مطبوعاتی و مصاحبه‌های مقامات بلندپایه ظاهر شده است. این تحول مرهون دو عامل کلیدی است: نخست، شکست نظامی حزب‌الله از جذابیت گفتمان دیرینه «مقاومت» کاسته و طیف گسترده‌ای از لبنانی‌ها را متقاعد ساخته که تنها از مسیر صلح می‌توان به‌درگیری‌های چهار دهه گذشته پایانی داد. دوم، تأکید جدی دولت ترامپ بر فرآیندهای صلح‌سازی منطقه‌ای که در تعهد شخصی رئیس‌جمهور به‌گسترش دامنه پیمان‌های ابراهیم تبلور یافته، امکان تحقق صلح با اسرائیل را به‌موضوعی عینی و دست‌یافتنی تبدیل کرده است.

این روندها در اظهارات غیرمعمول رهبران دو کشور منعکس شده است. در روز ۲۶ سپتامبر سال ۲۰۲۵، بنیامین نتانیاهو در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل با تقدیم شاخه زیتون به لبنان، دولت این کشور را به‌خاطر تعهد به خلع سلاح حزب‌الله ستود و صلح بین دو ملت را «امکان‌پذیر» خواند. وی با تأکید بر لزوم «اقدام اصیل و پایدار» بیروت برای خلع سلاح حزب‌الله، چشم‌انداز صلح تحت چتر پیمان‌های گسترده‌شده ابراهیم را ترسیم کرد.

همان هفته در روز ۲۳ سپتامبر، ژوزف عون در نخستین جمله سخنرانی خود در مجمع عمومی اعلام کرد: «امروز در برابر شما ایستاده‌ام و از صلح سخن می‌گویم.» این اظهارات پس از سخنرانی او در اجلاس عربی-اسلامی دوحه صورت گرفت که در آن تمایل لبنان برای صلح با اسرائیل بر اساس ابتکار صلح عرب را تأیید کرد. اواسط ماه اکتبر، عون با اشاره به سفر ترامپ به اورشلیم و شرم الشیخ، بر ضرورت مذاکره تأکید کرد و گفت «کشورش نمی‌تواند خارج از مسیر حل بحران در منطقه قرار گیرد.» حتی نواف سلام، نخست‌وزیر لبنان با پیشینه چپ‌گرا و طرفدار فلسطین، به‌طور عمومی ایده صلح با اسرائیل را در چارچوب ایجاد کشور فلسطینی مستقل مطرح کرده است.

این اظهارات را نمی‌توان از بلندپروازی‌های صلح‌سازی دولت ترامپ جدا دانست. ترامپ در سخنرانی کنست گفته بود: «دولت من از رئیس‌جمهور جدید لبنان و مأموریت او برای خلع سلاح دائمی گروه های شبه‌نظامی حزب‌الله حمایت می‌کند.» استیو ویتکاف، فرستاده ویژه غرب آسیا نیز در ماه مارس سال ۲۰۲۵ نسبت به آینده معامله صلح ابراز خوشبینی کرده بود.

مهم‌ترین مانع در این مسیر، حزب‌الله و متحدانش در جنبش امل است. حتی در وضعیت تضعیف شده، حزب‌الله مسلح و خطرناک باقی‌مانده و قادر به مرعوب کردن دیگر نیروهای سیاسی و بازسازی زرادخانه خود است. خلع سلاح حزب‌الله پیش‌شرط اصلی صلح است، اما رهبران لبنانی تمایلی به استفاده از تمام قدرت دولت و ارتش برای این منظور نشان نداده‌اند. این مسئله به‌ویژه پس از روز ۱ ژانویه سال ۲۰۲۶ که تمرکز باید بر تأسیسات تسلیحاتی شمال رود لیتانی معطوف شود، حائز اهمیت است. در صورت توقف فرآیند خلع سلاح، احتمال عملیات نظامی اسرائیل افزایش می‌یابد.

یکی از راه‌های جلوگیری از جنگ، آغاز روند صلح مستقیم و تدریجی بین لبنان و اسرائیل است. این گفت‌وگوها اگرچه جایگزین خلع سلاح نمی‌شوند، اما می‌توانند نفوذ سیاسی حزب‌الله را تضعیف و مزایای صلح‌سازی را نشان دهند. برخی در لبنان به‌دنبال الگوهای جایگزین صلح کامل هستند. دو نمونه تاریخی اغلب مورد استناد قرار می‌گیرند: ترک مخاصمه سال ۱۹۴۹ که به‌دلیل ناتوانی لبنان در کنترل بازیگران غیردولتی شکست خورد، و توافق ماه می سال ۱۹۸۳ که یک سال پس از امضا تحت فشار سوریه لغو شد.

ایده گفت‌وگوهای صلح با مانع منحصربه‌فردی به نام نبیه بری، رئیس مجلس لبنان روبروست. این متحد دیرینه حزب‌الله می‌تواند تا انتخابات ماه می سال ۲۰۲۶ مانع از پیگیری گفت‌وگوهای صلح شود. حتی تا آن زمان، لبنان می‌تواند با رسیدگی به قوانین شدید ضد ارتباط با اسرائیلی‌ها، پیام مثبتی ارسال کند. لغو یا اصلاح این قوانین می‌تواند زمینه‌ساز جنبش صلح و حامی فعالان مدنی باشد. حتی پیش از توافق نهایی، همکاری در حوزه‌های مختلف امکان‌پذیر است: تکمیل تعیین مرز زمینی، گشودن گذرگاه راس الناقوره به روی گردشگران، حل مسئله مزارع شبعا و الغجر، تأمین گاز طبیعی اسرائیل به لبنان، مدیریت مشترک منابع آبی، گشودن حریم هوایی و امکان زیارت اماکن مقدس.

صلح اگرچه دور به‌نظر می‌رسد، اما برای نخستین بار در سال‌های اخیر، رهبران دو طرف امکان پایان حالت جنگ را مطرح کرده‌اند. این تغییر در گفتمان عمومی فرصتی برای عادی‌سازی ایده صلح فراهم می‌آورد. برای دولت ترامپ که لبنان را امضاکننده آینده پیمان ابراهیم می‌داند، زمان مناسبی برای ترویج صلح به‌عنوان راهی برای اجتناب از جنگ و نجات اقتصاد لبنان است./ منبع