بازگرداندن تعادل هسته‌ای در اروپا

روسیه در حال حاضر در اروپا از نظر زرادخانه هسته‌ای تاکتیکی و منطقه‌ای، برتری قابل‌توجهی نسبت به آمریکا دارد و این عدم‌توازن را با تهدیدهای مکرر و لفاظی‌های هسته‌ای به‌کار می‌گیرد. چنین وضعیتی خطر محاسبات اشتباه از سوی کرملین را افزایش داده و ممکن است این تصور را ایجاد کند که برتری نظامی می‌تواند به امتیاز راهبردی تبدیل شود. نشست ناتو در لاهه (روزهای ۲۴ تا ۲۵ ژوئن) می‌تواند فرصتی برای بررسی راه‌های مقابله با این عدم‌توازن باشد.

در حالی که در سطح راهبردی و بین‌قاره‌ای، آمریکا و روسیه از توازن تقریبی برخوردار بودند ـ آن هم در قالب معاهده استارت نو (سال۲۰۱۰) ـ تعلیق مشارکت روسیه در این توافق در سال ۲۰۲۳ و توقف بازرسی‌ها، نگرانی‌ها را درباره تخلفات احتمالی تشدید کرده است. با این حال، تفاوت بسیار نگران‌کننده‌تر در حوزه تسلیحات هسته‌ای با برد متوسط و کوتاه است. طبق آمار رسمی وزارت خارجه آمریکا و برآوردهای بولتن دانشمندان اتمی، روسیه بین هزار تا هزار و پانصد کلاهک هسته‌ای تاکتیکی دارد؛ درحالی‌که آمریکا فقط حدود صد بمب هسته‌ای قابل پرتاب از هواپیما در اروپا مستقر کرده است. برخلاف ناوگان آمریکا، شناورهای روسی مجهز به تسلیحات هسته‌ای هستند.

طبق اسناد محرمانه‌ای که روزنامه فایننشال‌تایمز به آن‌ها دست یافته، نیروی دریایی روسیه می‌تواند در صورت بروز درگیری با ناتو، با موشک‌های دارای قابلیت هسته‌ای، عمق اروپا را هدف قرار دهد. ولادیمیر پوتین نیز به‌تازگی اعلام کرده که اروپا تقریباً در برابر موشک‌های روسیه بی‌دفاع است و هم‌زمان، آستانه استفاده از سلاح هسته‌ای را نیز پایین آورده است.

در دوران جنگ سرد، هر دو کشور آمریکا و شوروی زرادخانه‌های گسترده‌ای از تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی داشتند که خطر تبدیل درگیری‌های متعارف به جنگ هسته‌ای را بالا می‌برد. اکنون نیز همین خطر وجود دارد، چرا که روسیه همچنان با اتکا به برتری هسته‌ای خود در اروپا، به تهدید و ارعاب ادامه می‌دهد.

در شرایط کنونی، امید به مذاکرات کنترل تسلیحات چندان واقع‌بینانه نیست. تفاوت گسترده در سطح تسلیحات تاکتیکی، امکان توافق عادلانه را از بین برده است. ساختار امنیتی روسیه که هنوز مانند دوره پیش از گورباچف عمل می‌کند، احتمالاً با هرگونه بازرسی شفاف و تعهد به یک توافق جدید مخالفت خواهد کرد. تعلیق بازرسی‌های استارت نو در سال ۲۰۲۳ نشانه‌ای از همین مقاومت است.

در چنین شرایطی، تقویت قدرت هسته‌ای آمریکا می‌تواند راهکار مناسب‌تری باشد؛ همان‌گونه که در سال ۱۹۷۹ برای مقابله با استقرار مخفیانه موشک‌های SS-20 شوروی، ناتو تصمیم گرفت موشک‌های جدیدی مستقر کند. در آن زمان، ۱۰۸ موشک پرشینگ دو در آلمان غربی و ۴۶۴ موشک کروز زمین‌پایه در پنج کشور عضو ناتو مستقر شدند. به‌رغم فشارهای شدید شوروی، همه این کشورها تا سال ۱۹۸۳ به استقرار کامل این سامانه‌ها پایبند ماندند. در آن مقطع، موشک‌های کروز دریایی مسلح به سلاح هسته‌ای آمریکا گزینه‌ای جایگزین بودند، اما به‌دلیل شناسایی بسیار سخت، به‌عنوان تهدیدی قابل مشاهده و بازدارنده محسوب نمی‌شدند.

این اقدام ناتو در دهه ۱۹۸۰ سرانجام در سال ۱۹۸۷ به توافقی تاریخی با شوروی در قالب معاهده نیروهای هسته‌ای میان‌برد (INF)  منجر شد که استفاده از تمامی موشک‌های برد متوسط را ممنوع کرد. هرچند آمریکا در سال ۲۰۱۹ به‌دلیل استقرار مخفیانه موشک ۹ام۷۲۹ از سوی روسیه، از این معاهده خارج شد، تسلیحات تاکتیکی روسیه همچنان بدون محدودیت باقی مانده‌اند.

تجربه تاریخی دهه ۱۹۸۰ نشان می‌دهد که اتحاد، قاطعیت و اجماع اعضای ناتو می‌تواند کرملین را به عقب‌نشینی وادارد. استقرار موشک‌های جدید زمین‌پایه در اروپا امروز نیز می‌تواند نشان‌دهنده انسجام و اراده سیاسی ناتو باشد. همچنین، موشک کروز دریایی جدید آمریکا که در حال توسعه است، می‌تواند در تقویت بازدارندگی نقش ایفا کند.

در نهایت، همان‌گونه که ناتو در سال ۱۹۷۹ برای پرکردن خلأ بازدارندگی اقدام کرد، امروز نیز استقرار هدفمند تسلیحات هسته‌ای در اروپا می‌تواند شکاف‌های راهبردی‌ای را که روسیه ممکن است متصور باشد، پر کند. ایجاد آرایشی متنوع از موشک‌های سریع و کند با قابلیت هدف‌گیری هم‌زمان اهداف ثابت و متحرک، می‌تواند اثربخشی راهبردی بالایی به همراه داشته باشد.

با توجه به افزایش تهدیدات روسیه و تغییرات در محیط امنیتی اروپا، به‌روزرسانی دکترین و توان هسته‌ای ناتو اقدامی به‌موقع و ضروری به نظر می‌رسد./ منبع