نشست استانبول درباره آینده غزه، میانجی‌گری یا افزایش نفوذ ترکیه؟

در تاریخ ۳ نوامبر، ترکیه میزبان نشستی با حضور وزیران خارجه کشورهای مسلمان از جمله قطر، عربستان، امارات، اردن، پاکستان و اندونزی بود تا درباره آینده توافق آتش‌بس غزه، وضعیت انسانی این منطقه و طرح تشکیل نیروی بین‌المللی ثبات گفت‌وگو کنند. هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، پس از نشست تأکید کرد که «اصل ما این است که فلسطینی‌ها باید خود بر فلسطینی‌ها حکومت کنند و امنیتشان را تضمین نمایند و جامعه بین‌المللی باید از این روند به بهترین شکل دیپلماتیک، نهادی و اقتصادی حمایت کند». رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، نیز خواستار نقش‌آفرینی کشورهای اسلامی در بازسازی غزه شد و اسرائیل را به نقض توافق آتش‌بس روز ۱۰ اکتبر متهم کرد.

این نشست پس از دیدار فیدان با هیئتی از رهبران حماس در اول ماه نوامبر در استانبول برگزار شد. این هیئت به ریاست خلیل الحیه، از رهبران ارشد حماس، با مقامات ترکیه دیدار کرد. حماس که حملات روز ۷ اکتبر ۲۰۲۳ علیه اسرائیل را آغاز کرد و موجب جنگ غزه شد، اکنون در میان هشت گروه فلسطینی در حال مذاکره پشت درهای بسته برای تعیین اعضای دولت پساجنگ غزه حضور دارد. با وجود الزام طرح بیست‌ماده‌ای دولت ترامپ برای خلع سلاح حماس و واگذاری کنترل غزه، این گروه همچنان از خلع سلاح سر باز زده و اجساد گروگان‌های اسرائیلی را در اختیار دارد.

حضور ترکیه در آینده غزه با مخالفت اسرائیل روبه‌رو شده است. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، اعلام کرد که اسرائیل تعیین خواهد کرد کدام نیروها غیرقابل‌قبول هستند و این موضوع مورد پذیرش ایالات متحده نیز قرار دارد. در مقابل، دولت ترامپ که ترکیه را به‌عنوان میانجی در مذاکرات آتش‌بس وارد کرده بود، معتقد است آنکارا می‌تواند نقش سازنده‌ای ایفا کند. با این حال، متحدان آمریکا از جمله عربستان و امارات نسبت به حضور ترکیه و قطر ابراز تردید کرده‌اند، زیرا هر دو کشور از حماس حمایت کرده‌اند.

حضور فیزیکی ترکیه در غزه به‌عنوان بخشی از نیروی ثبات ساز نه‌تنها غیرعاقلانه بلکه خطرناک است. به گفته سینان جیدی، تحلیل‌گر بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، استقرار نیروهای ترکیه‌ای در کنار حماس می‌تواند این گروه را به تسلیحات و پشتیبانی حرفه‌ای دسترسی دهد و به آن فرصت بی‌سابقه‌ای برای تقویت توان نظامی بدهد. او توصیه می‌کند ترکیه صرفاً به کمک‌های انسانی بسنده کند.

ادموند فیتون-براون، تحلیل‌گر دیگر این اندیشکده، نیز تأکید کرده است که نشست استانبول باید از نزدیک در واشنگتن رصد شود، زیرا ترکیه و قطر با رویکردی مغایر با امنیت اسرائیل وارد شده‌اند، هرچند نمی‌خواهند متهم به کارشکنی در اهداف ترامپ شوند. او معتقد است که عربستان، امارات و اردن مانع از آن خواهند شد که ترکیه نفوذ بیشتری در غزه به‌دست آورد. به باور او، تمرکز نشست باید بر فشار بر حماس برای پذیرش طرح ترامپ و استقرار نیروی ثبات‌ساز بین‌المللی باشد.

تایلر استیپلز، تحلیل‌گر دیگر، نیز هشدار داده است که با وجود توافق گسترده مبنی بر عدم حضور حماس در ساختار حکومتی آینده غزه، تلاش‌هایی برای گنجاندن این گروه در مذاکرات دیده می‌شود. او یادآور شد که رهبران حماس در هفته گذشته با مقامات ترکیه درباره ترتیبات اقتصادی و امنیتی غزه گفت‌وگو کرده‌اند. به گفته او، آمریکا باید نسبت به مشارکت امنیتی کشورهایی که میزبان رهبران حماس هستند، محتاط باشد.

در مجموع، نشست استانبول گرچه با هدف ایجاد اجماع اسلامی درباره آینده غزه برگزار شد، اما اختلافات عمیق بر سر نقش ترکیه و قطر و نیز جایگاه حماس همچنان مانع اصلی در مسیر شکل‌گیری یک ساختار پایدار برای اداره غزه است./ منبع