بیست پرسش و پاسخ تخصصی درباره جنگ ایران و اسرائیل

درگیری چندین دهه‌ای میان اسرائیل و ایران، که هیچ‌گاه کاملاً «سرد» نبوده، به‌سرعت در حال تشدید است. از زمان آغاز حملات اولیه اسرائیل به برنامه هسته‌ای و رهبری نظامی ایران، بیش از دویست نفر در ایران و دست‌کم بیست‌وچهار نفر در اسرائیل جان باخته‌اند. این جنگ فزاینده، پرسش‌های متعددی را از سازوکار‌های نظامی گرفته تا تلاش‌های بشردوستانه، دیپلماسی واشنگتن، و عرضه جهانی انرژی مطرح کرده است. کارشناسان شورای آتلانتیک به بیست پرسش کلیدی درباره این جنگ نوظهور پاسخ داده‌اند.

اسرائیل فرصتی طلایی برای بهره‌برداری از ضعف ایران شناسایی کرد. این فرصت پس از فروپاشی «محور مقاومت» به رهبری حزب‌الله و موفقیت حمله ماه اکتبر سال ۲۰۲۴، که سامانه دفاع هوایی راهبردی تهران را نابود کرد، به وجود آمد. نبود موانع در مسیر نیروی هوایی اسرائیل، پیشرفت خطرناک ایران در برنامه غنی‌سازی، و اطلاعات جدید درباره ازسرگیری فعالیت «گروه تسلیحاتی» ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای، عوامل کلیدی بودند. اسرائیل با دریافت تأیید از دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، این فرصت را برای حمله غنیمت شمرد. 

هدف اسرائیل نابودی کامل برنامه هسته‌ای ایران نبود، زیرا این امر بدون مشارکت آمریکا دشوار است. اسرائیل با حمله به تأسیسات نطنز، ترور دانشمندان هسته‌ای و تخریب سایت‌های دیگر، می‌تواند برنامه ایران را حداقل یک سال به تأخیر بیندازد. بدون حمله به تأسیسات فوردو، که نیازمند حمایت آمریکا است، برنامه هسته‌ای ایران تنها به تأخیر می‌افتد. این حملات ممکن است به‌طور پارادوکسیکال ایران را به سمت دستیابی به سلاح هسته‌ای سوق دهد، اما با توجه به فعالیت نیروی هوایی اسرائیل و نفوذ اطلاعاتی عمیق، چنین تصمیمی خطرناک است و ممکن است واشنگتن را به مداخله ترغیب کند. 

پاسخ ایران نشان‌دهنده ضعف نظامی آن است. برتری نظامی و اطلاعاتی اسرائیل، حکومت ایران را از طریق ترور رهبران، تخریب نیروهای مسلح، و آسیب به برنامه هسته‌ای تضعیف کرده است. ایران نمی‌تواند با دقت و شدت حملات اسرائیل رقابت کند. اسرائیل خسارات داخلی را در تصمیم‌گیری خود در نظر گرفته که نشان‌دهنده اعتماد نیروهای ارتش آن به مدیریت واکنش ایران است. نگرانی اصلی، فعال‌سازی عملیات نظامی شبه‌نظامیان ایران علیه منافع اسرائیل در خارج یا حملات سایبری به زیرساخت‌های حیاتی است. ایران با محدودیت‌های لجستیکی مواجه است و تعداد موشک‌های شلیک‌شده به اسرائیل کاهش یافته تا ظرفیت حفظ شود. 

حملات به تأسیسات هسته‌ای خطر تأثیرات جدی بر سلامت و محیط‌زیست را به همراه دارد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در روز ۱۳ ژوئن اعلام کرد که تأسیسات نطنز آسیب دیده، اما افزایش سطح تشعشع گزارش نشده است. در روز ۱۴ ژوئن، آژانس تأیید کرد که در سایت اصفهان، شامل تأسیسات تبدیل اورانیوم و تولید صفحات سوخت، نیز تشعشع غیرعادی مشاهده نشده است. 

آژانس حملات به تأسیسات هسته‌ای ایران را محکوم کرده و تأکید دارد که چنین تأسیساتی نباید تحت هیچ شرایطی هدف قرار گیرند. قطعنامه‌های کنفرانس عمومی آژانس، هرگونه حمله مسلحانه به تأسیسات هسته‌ای با اهداف صلح‌آمیز را نقض اصول منشور سازمان ملل، حقوق بین‌الملل، و اساسنامه آژانس می‌داند. مشخص نیست که تأسیسات ایران صرفاً برای اهداف صلح‌آمیز بوده‌اند، اما این حملات سابقه خطرناکی ایجاد می‌کنند و کاهش تنش را دشوار می‌سازند. 

دولت ترامپ و نتانیاهو در اهداف خود، از جمله جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، حذف حماس از قدرت در غزه، و کاهش نفوذ حزب‌الله در لبنان، هم‌راستا هستند. اما در روش‌ها اختلاف دارند. ترامپ خواستار اجتناب از جنگ و حفظ صلح از طریق قدرت است، درحالی‌که نتانیاهو معتقد است حکومت ایران هرگز توافقی مطابق خواسته‌های ترامپ را نمی‌پذیرد و جنگ تنها گزینه است. هر دو رهبر با تقسیم‌بندی عمومی مواجه‌اند، اما به تصمیمات خود اطمینان دارند. بعید است ترامپ به نتانیاهو فشار بیاورد تا جنگ را پیش از تضمین امنیت اسرائیل پایان دهد. 

مذاکرات هسته‌ای آمریکا و ایران پیش از حملات اسرائیل به بن‌بست رسیده بود. حملات گسترده اسرائیل به زیرساخت‌های هسته‌ای، مقامات نظامی و دانشمندان ایران، احتمالاً در تهران به‌عنوان تلاش برای تغییر حکومت تلقی می‌شود و ممکن است ایران را به سمت دستیابی به سلاح هسته‌ای سوق دهد تا مذاکره. با این ‌حال، ایران ممکن است با اشاره به امتیازات، از اظهارات عمومی ترامپ برای پایان درگیری استفاده کند تا آمریکا اسرائیل را به توقف حملات ترغیب کند. توافق هسته‌ای بعید است، اما ایران ممکن است برای حفظ حکومت به ترفندهای مذاکراتی متوسل شود. 

از پنج‌شنبه، پنتاگون تغییرات قابل‌توجهی در وضعیت نیروهای سنت‌کام اعمال کرده، از جمله استقرار گسترده تانکرهای سوخت‌رسان KC-135/KC-46، تمدید حضور ناو یواس‌اس هری اس. ترومن و انتقال ناو یواس‌اس کارل وینسون به منطقه. ناوشکن یواس‌اس تامس هادنر در شرق مدیترانه برای حمایت از دفاع هوایی اسرائیل مستقر شده است. این اقدامات نشان‌دهنده آمادگی آمریکا برای حمایت از عملیات اسرائیل و افزایش توان دفاعی خود است. 

شبکه نیروهای متحد ایران به‌شدت تضعیف شده است. حماس نابود شده، حزب‌الله به‌شدت آسیب دیده، دولت بشار اسد در سوریه سقوط کرده و حوثی‌ها و شبه‌نظامیان شیعه عراق توان محدودی دارند. شبکه نیروهای متحد ایران دیگر قدرت سابق را ندارد. 

در غزه، ترس غالب این است که جنگ اسرائیل و ایران توجه را از بحران گرسنگی و کشتار غیرنظامیان منحرف کند. برخی نگران افزایش حملات اسرائیل هستند، درحالی‌که دیگران امیدوارند این جنگ فاز کنونی بحران را پایان دهد، هرچند تعریف «پایان» مشخص نیست. حماس ممکن است امیدوار باشد این درگیری فشار بر آن را کاهش دهد، اما اسرائیل حملات خود را حفظ خواهد کرد. بسیاری از فلسطینیان، ایران را به دلیل حمایت از حماس مسئول ویرانی می‌دانند و تضعیف حکومت ایران می‌تواند به بازسازی غزه و صلح کمک کند. 

روسیه ممکن است از معطوف‌شدن توجه آمریکا به اسرائیل و افزایش قیمت نفت سود ببرد، اما فروپاشی حکومت ایران، مانند سوریه، همکاری دیرینه مسکو با تهران را تهدید می‌کند. پوتین خواستار پایان درگیری از طریق دیپلماسی است، اما حتی در صورت موفقیت، ممکن است ایران به آمریکا نزدیک‌تر شود. 

چین حملات اسرائیل را محکوم کرده و خواستار کاهش تنش شده است. پکن این بحران را فرصتی برای ایفای نقش میانجی می‌بیند، اما درگیری گسترده‌تر منافع اقتصادی‌اش، به‌ویژه در حوزه انرژی، را تهدید می‌کند. چین از ناکامی‌های آمریکا برای تضعیف جایگاه جهانی آن بهره‌برداری خواهد کرد. 

اسرائیل از روز ۱۳ تا ۱۶ ژوئن با جنگنده‌های F-35I، F-15I و F-16، صدها حمله با بمب‌های GBU-28، موشک‌های رامپاژ و مهمات دقیق به تأسیسات ایران انجام داد. ایران با موشک‌های بالستیک فتاح، خرمشهر، و پهپادها در «عملیات مجازات شدید» پاسخ داد. 

آژانس در روز ۱۲ ژوئن ایران را به عدم رعایت تعهدات NPT متهم کرد. ایران با اعلام سایت سوم غنی‌سازی و تهدید به خروج از NPT پاسخ داد. اگرچه نطنز آسیب دیده، دانش ایران در غنی‌سازی غیرقابل‌برگشت است و این بحران ممکن است خطر اشاعه را افزایش دهد. 

اسرائیل دو تأسیسات فرآوری گاز در فاز چهاردهم میدان پارس جنوبی، یک انبار سوخت، و یک پالایشگاه نفت نزدیک تهران را هدف قرار داد. این حملات وضعیت انرژی ایران را که پیش‌تر شکننده بود، بدتر کرده و می‌تواند به فروپاشی داخلی منجر شود. اما اسرائیل تأسیسات تولید نفت یا جزیره خارک را هدف قرار نداده تا بازار جهانی نفت تحت تأثیر قرار نگیرد. 

تنگه هرمز گذرگاه باریکی برای صادرات نفت از خلیج فارس است که بیست درصد نفت خام جهان از آن عبور می‌کند. ایران می‌تواند به‌طور موقت آن را مسدود کند، اما این امر بعید است زیرا ایران برای تأمین مالی خود به صادرات نفت وابسته است. 

حکومت ایران در برابر تهدید خارجی، متحد و استوار است. خشم عمومی به دلیل ناتوانی حکومت در تأمین امنیت افزایش یافته، اما تصاویر آسیب به غیرنظامیان در تهران ممکن است به‌طور موقت همبستگی ملی را تقویت کند. ادامه حملات اسرائیل می‌تواند حکومت را تضعیف کند. 

حامیان حکومت از حملات اسرائیل خشمگین‌اند، اما اغلب مردم با حکومت مخالف‌اند و از جان‌باختن رهبران سپاه ابراز تأسف نمی‌کنند. با این ‌حال، جان‌باختن غیرنظامیان در حملات اسرائیل به تهران، به‌ویژه در آپارتمان‌های مسکونی، احساسات پیچیده‌ای ایجاد کرده است. بسیاری از ایرانیان برنامه هسته‌ای را برای اهداف صلح‌آمیز حق خود می‌دانند، اما با سلاح هسته‌ای مخالف‌اند و خواستار صلح و دموکراسی‌اند.   

اغلب مردم اسرائیل از حملات حمایت می‌کنند و آن را با توجه به تهدید هسته‌ای ایران ضروری می‌دانند. با وجود تلفات سنگین در جبهه داخلی، مردم به دولت در این کارزار اعتماد دارند. 

حملات گسترده اسرائیل به زیرساخت‌های هسته‌ای و دولتی ایران و پاسخ موشکی تهران، تنش را به اوج رسانده و مسیر نیل به آتش‌بس را دشوار کرده است. اسرائیل قصد دارد برنامه هسته‌ای ایران را غیرقابل بازسازی کند. ایران برای حفظ اعتبار خود به حملات ادامه می‌دهد. نقش ترامپ تعیین‌کننده است؛ او ممکن است اجازه ادامه درگیری دهد یا اسرائیل را به توقف و ایران را به مذاکره ترغیب کند. با این ‌حال، توافق هسته‌ای بعید است و درگیری برای آینده قابل پیش‌بینی ادامه خواهد داشت./ منبع