توهم «غرب آسیا جدید»: انعکاس تاریخ در عصر چندقطبی

عبارت «غرب آسیا جدید» قرن‌هاست که به‌عنوان سرابی پرزرق‌‌وبرق در افق سیاسی مطرح شده است؛ عبارتی نویدبخش نظم و صلح ظاهری اما دور از واقعیت. این مفهوم ابتدا در دوره‌های مختلف تاریخی از امپراتوری عثمانی تا دوران جنگ سرد و مدرن به‌کار گرفته شده و دلالت بر بازطراحی منطقه دارد. اما همان‌طور که کارشناسانی مانند مارک لینچ اشاره کرده‌اند، این توهم بر این باور غلط استوار است که می‌توان صلح را بدون عدالت و بدون در نظر گرفتن صدای مردم منطقه تحمیل کرد.

تاریخ منطقه نشان می‌دهد که تقسیم‌بندی‌های استعماری مانند توافق‌نامه سایکس-پیکو پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی، دولت‌هایی ساخت که بیش از آنکه نماینده ملت‌ها باشند، ابزار کنترل خارجی بودند و نارضایتی‌ها و شورش‌ها همواره دنبال کردند. با گذر زمان، ایالات متحده جایگاه امپریالیسم اروپایی را به‌عنوان متولی توسعه و امنیت منطقه گرفت، اما تلاش‌هایش به‌جای ایجاد ثبات، مقاومت و بی‌ثباتی به بار آورد.

امروزه سیاست‌های به‌ظاهر جدیدی مانند «عادی‌سازی»، «ادغام» و «کریدورهای دیجیتال» صرفاً بازتابی از تلاش‌های قدیمی در قالب نوین‌اند که همچنان غرب آسیا را به آزمایشگاهی برای کنترل و مدیریت از بالا تبدیل کرده‌اند. دانش و اطلاعات جمع‌آوری‌شده از منطقه، ابزاری برای قدرت است و مانند شرق‌شناسی ادوارد سعید، تولید دانشی است که به کنترل منطقه کمک می‌کند. در عین حال، مردم منطقه بارها نشان داده‌اند که قادر به مقاومت و خودتعریفی هستند، به‌ویژه در چهره‌هایی مانند ناصر مصر، انقلاب ایران و دیپلماسی جدید پادشاهی‌های حاشیه خلیج فارس.

لذا «غرب آسیا جدید» نه یک واقعیت بلکه یک فانتزی سیاسی و معرفتی است که بر پایه نادیده‌گرفتن عدالت و نابرابری‌های تاریخی بنا شده است. تا زمانی که مسئله اشغال و بی‌عدالتی پابرجا باشد، هر طرحی برای بازتصویرسازی منطقه محکوم به شکست خواهد بود. تنها راه‌حل واقعی، تمرکز بر عدالت، احترام به عاملیت مردم منطقه و شکست خاطره سرکوب‌ و سلطه است. قدرت واقعی همیشه از پایین منطقه برخاسته است و چشم‌انداز آتی غرب آسیا نیازمند بازنگری عمیق در این چارچوب‌ها است./ منبع