جنوب جهانی در برابر اسرائیل

اسرائیل در حال حاضر نه‌ فقط با تهدید فوری اسلام، بلکه با یک تهدید بنیادین‌تر از سوی کشورهای موسوم به «جنوب جهانی» مواجه است؛ کشورهایی در آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین و اقیانوسیه که با بهره‌گیری از اکثریت عددی خود در نهادهای بین‌المللی، در پی حذف مشروعیت اسرائیل هستند. در سال‌های اخیر، این کشورها با رأی‌گیری‌های سازمان ملل، حمایت از پرونده آفریقای جنوبی علیه اسرائیل در دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) و حمایت از صدور حکم بازداشت توسط دیوان کیفری بین‌المللی (ICC)  علیه بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و یوآو گالانت، وزیر دفاع پیشین این رژیم کوشیده‌اند تا آن را به یک دولت جنایتکار بدل کنند.

این جبهه جهانی با تکیه بر گذشته مشترک استعمارزدایی، اسرائیل را تجلی استعمار نوین و ادامه سلطه غرب می‌داند. حدود ۵۹ درصد از جمعیت کشورهای جنوب جهانی تاکنون در اقدام‌های حقوقی بین‌المللی علیه اسرائیل مشارکت کرده‌اند. در نگاه این کشورها، اسرائیل، نماینده غرب در منطقه غرب‌آسیا است و جنگ غزه فرصتی برای به چالش‌کشیدن استانداردهای دوگانه غرب در قبال عدالت بین‌المللی فراهم کرده است. نهادهایی چون موسسه توسعه جهانی و گروه‌های غیردولتی مانند کمیسیون حقوق بشر اسلامی نیز این دیدگاه را تقویت می‌کنند و از «مقاومت علیه استعمار» در حمایت از فلسطین سخن می‌گویند.

واکنش‌ها در غرب نیز مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. به‌طور مثال، شورای حقوق بشر اسلامی انگلیس، سیاست‌مدارانی مانند ریشی سوناک و سولا براورمن را به‌دلیل حمایت از اسرائیل، خائن به میراث آسیای جنوبی معرفی کرده است. جنبش‌هایی چون کارزار همبستگی با فلسطین نیز غرب را به ادامه استعمار از طریق پشتیبانی از اسرائیل متهم می‌کنند. در این میان، سازمان‌هایی مانند Cage International، عملکرد نهادهای بین‌المللی مانند دیوان کیفری بین‌المللی را متهم به جانب‌داری از قدرت‌های غربی و نادیده‌گرفتن جرائم آنان می‌دانند.

در ژانویه ۲۰۲۴، ۹ کشور از جنوب جهانی ائتلافی با عنوان «گروه لاهه» تشکیل دادند که هدف آن فشار حقوقی و دیپلماتیک بر اسرائیل است. این گروه خواهان اقدامات هماهنگ در سطح ملی، بین‌المللی و چندجانبه علیه اسرائیل شده و از جمله خواستار تحریم شده است. کلمبیا، از جمله کشورهای عضو این گروه، در ژوئن ۲۰۲۴ صادرات زغال ‌سنگ به اسرائیل را که ارزشی بیش از سیصد میلیون دلار در سال داشت، ممنوع کرد. آفریقای جنوبی نیز شاکی اصلی پرونده دیوان بین‌المللی دادگستری در دسامبر ۲۰۲۳ بود. در شورای امنیت سازمان ملل نیز، قطعنامه آتش‌بس فوری در مارس ۲۰۲۴ از سوی اعضای غیر دائم عمدتا متعلق به جنوب جهانی، به‌ویژه الجزایر، اکوادور، گویان، موزامبیک، سیرالئون و کره جنوبی ارائه شد.

شخصیت‌هایی چون ریما حسن، بنیان‌گذار سازمان فلسطین در فرانسه و نماینده مجلس اروپا، معتقدند جنوب جهانی اکنون در حال بازپس‌گیری ابزارهای حقوق بین‌الملل است که در ابتدا توسط غرب شکل گرفت. او تأکید دارد که هیچ‌کس حتی اسرائیل نباید فراتر از قانون باشد. بنیان نظری این جنبش ضداسرائیلی، مفهوم «استعمارگرایانه‌بودن» اسرائیل است؛ دیدگاهی که بر اساس آن، فلسطینی‌ها را آخرین قربانیان استعمار غرب می‌داند. این هم‌ذات‌پنداری میان ملت‌های سابقا استعمارشده در جنوب و فلسطینی‌ها، پایه همبستگی گسترده در جهان را تشکیل داده است.

وزیر خارجه اندونزی، چهارمین کشور پرجمعیت جهان، برای ارائه پرونده علیه اسرائیل، نشست وزرای خارجه گروه بیست را ترک کرد و موضع رسمی کشورش را که در قانون اساسی بر ضد استعمار تأکید دارد، به دیوان بین‌المللی دادگستری برد. سردبیر کرونیکل فلسطین نیز به جنگ یوم‌کیپور ۱۹۷۳ اشاره کرده و یادآور می‌شود که کشورهای آفریقایی در آن زمان اسرائیل را یک دولت استعمارگر دانسته و روابط خود را با آن به ‌جز چند کشور مانند مالاوی، لسوتو و سوازیلند قطع کردند.

در سال ۱۹۷۵، سازمان وحدت آفریقا نخستین نهاد بین‌المللی بود که اعلام کرد صهیونیسم شکل جدیدی از نژادپرستی است؛ ادعایی که به‌زودی با تصویب قطعنامه ۳۳۷۹ مجمع عمومی سازمان ملل رسمیت یافت. در سال ۲۰۰۱، کنفرانس نژادپرستی سازمان ملل در دوربان، بستر شکل‌گیری موج جدیدی از ضدیت با اسرائیل شد. سازمان‌های غیردولتی حاضر در آن نشست، نه‌تنها نمایندگان اسرائیلی را طرد کردند بلکه در بیانیه پایانی، اسرائیل را دولتی آپارتاید و مرتکب جنایت علیه بشریت خواندند و خواستار انزوای کامل آن شدند.

در اکتبر ۲۰۱۷، قرار بود نخستین نشست اسرائیل و آفریقا در توگو برگزار شود، اما با کارزار مخالفت شدید از سوی کشورهایی چون آفریقای جنوبی، الجزایر، تونس و دیگران، این نشست به تعویق افتاد. مخالفان، اسرائیل را نه ‌فقط دولت اشغالگر بلکه استعمارگر قاره آفریقا معرفی کردند و به‌ویژه بر تجارت الماس آن تمرکز داشتند.

جنوب جهانی، با بهره‌گیری از نفوذ فزاینده اقتصادی و سیاسی در ساختارهای جهانی، اسرائیل را به‌مثابه آخرین استعمارگر جهان هدف قرار داده است. این جبهه جدید، با وجود نارسایی‌های نظری مفهوم «جنوب جهانی»، اکنون چارچوب عملیاتی اصلی برای تهدید موجودیت اسرائیل شده است. بنابراین اسرائیل نه ‌فقط در برابر اسلام‌، بلکه هم‌زمان باید در برابر موجی از مشروعیت‌زدایی مقابله کند که توسط بسیاری از دولت‌ها و گروه‌های جنوب جهانی سازمان یافته است./ منبع