واقع‌گرایی سیاسی، نقش در حال تغییر روسیه در جهان عرب را تعیین می‌کند

ولادیمیر پوتین هفته گذشته به احمد الشرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه خوشامد گفت. الشرع سال‌ها علیه بشار اسد که از حمایت روسیه برخوردار بود، مبارزه کرده بود. حالا پوتین از مردی استقبال کرده که متحد نزدیک او را سرنگون کرده است، در‌حالی که بشار اسد پس از فرار از سوریه در ماه دسامبر گذشته، در جایی از پایتخت روسیه پناهنده شده است. چند روز پیش از سفر الشرع، مسکو اجلاس سران روسیه-عرب را که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابتکارات سیاست خارجی سال‌ها به‌شمار می‌رفت، به‌تعویق انداخت. تنها دو نفر از ۲۲ رهبر دعوت‌شده حضور خود را تأیید کرده بودند. کرملین به این اجلاس به‌عنوان فرصتی برای نشان دادن حمایت و نفوذ خود در جهان عرب نگاه می‌کرد، اما صندلی‌های خالی نشان‌دهنده داستانی متفاوت بودند. استقبال از الشرع سوری، نشان‌دهنده پذیرش واقع‌گرایانه روسیه از سیاست‌های بین‌المللی است.

رئیس‌جمهور سوریه در این دیدار به‌وضوح اعلام کرد که دولت او به‌دنبال «بازسازی و تعریف مجدد» روابط به‌شرط احترام به حاکمیت و استقلال سوریه است. مسکو، با وجود وفاداری به حکومت سابق، تلاش کرد تا رابطه ویژه خود با سوریه را ادامه دهد. روسیه همچنین با موضع‌گیری‌های تندتر علیه اسرائیل سعی در جلب حمایت کشورهای عربی داشته است، که این به‌نظر تلاشی است برای کاهش نفوذ ایالات متحده در منطقه در مقطع حساس کنونی. با این حال، کرملین نتواسته است نقش دیپلماتیک خود را گسترش دهد. کشورهای عربی تمایل بیشتری به رویکرد معامله‌گرانه و نتایج ملموس دونالد ترامپ داشته‌اند، که نمونه آن توافق آتش‌بس میان حماس و اسرائیل است.

این مشکلات دیپلماتیک همراه با محدودیت‌های نظامی فزاینده، روسیه را وادار به‌تغییر سیاست‌های خود از گسترش به‌حفظ موقعیت کرده است. مذاکرات هفته گذشته با الشرع پس از لغو توافقی صورت گرفت که به روسیه اجازه حضور بلندمدت نظامی در طرطوس را می‌داد. از دست دادن پایگاه‌های روسیه در سوریه برای این کشور فاجعه‌آمیز خواهد بود، به‌گونه‌ای که سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه اعلام کرد که مسکو آماده است مأموریت خود را از یک نقش نظامی به یک نقش چندمنظوره تغییر دهد، حتی پیشنهاد یک «مرکز لجستیک انسانی» را مطرح کرد.گروه واگنر نیز از لحاظ عملیاتی به‌شدت کاهش یافته است. ضربه به رهبری، شکست‌های عمده و انتقال منابع به اوکراین موجب کاهش توان گروه در مناطق مختلف شده است.

منابعی که به اوکراین منتقل شده‌اند و اعتبار آسیب‌دیده روسیه به‌عنوان تأمین‌کننده امنیت، مسکو را مجبور به‌کنار گذاشتن جاه‌طلبی‌های رهبری منطقه‌ای کرده است. اکنون این کشور به‌دنبال ایجاد وابستگی‌های متقابل از طریق پروژه‌های زیرساختی و صنعتی بلندمدت در جهان عرب است. در مراکش، یک کمیسیون مشترک دولتی اخیراً در زمینه‌های کشاورزی، انرژی، حمل‌ونقل، آموزش و گردشگری تشکیل شد و همچنین توافقات ماهیگیری تجدید شد. در مورد صحرای غربی، روسیه برای نخستین‌بار از آمادگی خود برای حمایت از پیشنهاد خودمختاری سخن گفت.

در سودان، روسیه در حال تأمین یک پایگاه دریایی در دریای سرخ است تا در صورت عدم اطمینان از عملیات سوری خود، نقطه اتکایی برای خود ایجاد کند. این پایگاه قادر به میزبانی سیصد سرباز و چهار کشتی جنگی از جمله کشتی‌های هسته‌ای خواهد بود. مصر همچنان به‌طور عمده به روسیه وابسته است. در ماه می، دو کشور توافقی برای ایجاد یک منطقه صنعتی روسی در کانال سوئز امضا کردند. پروژه نیروگاه هسته‌ای الضعبه وابستگی عمیقی به فناوری روسی ایجاد کرده است. روسیه همچنین از طریق همکاری‌های نهادی درحال افزایش نفوذ خود در منطقه است. پیوستن مصر، امارات و ایران به گروه بریکس، وزن اقتصادی و سیاسی این بلوک را به‌طور قابل توجهی افزایش داده است. در همین راستا، روسیه به مشارکت در فروم‌های چندجانبه مانند اوپک‌پلاس ادامه می‌دهد.

رویکرد روسیه به جهان عرب اکنون مبتنی بر واقع‌گرایی و توانمندی‌های ویژه در تجهیزات نظامی، فناوری‌های هسته‌ای و مشارکت در فروم‌های چندجانبه است. این تغییرات نشان‌دهنده تعدیل سیاست‌های روسیه در مواجهه با محدودیت‌های موجود است. کشورهای منطقه نیز بیشتر روسیه را به‌عنوان ابزاری برای مقابله با غرب و حفظ تعادل می‌بینند./ منبع