تقویت ناتو با اصلاح پایه صنعتی دفاعی آغاز می‌شود

دهه‌ها افول صنایع دفاعی پس از پایان جنگ سرد موجب شده ناتو برای پاسخ‌گویی به چالش‌های امنیتی امروز، آمادگی لازم را نداشته باشد. در حالی‌که رقبای آمریکا مانند روسیه و چین روند تقویت ظرفیت‌های نظامی خود را تسریع کرده‌اند، زیرساخت صنعتی دفاعی ناتو دچار فرسایش و عدم انسجام است. مارک روته، دبیرکل ناتو، هشدار داده که ماشین جنگی پوتین در حال شتاب‌گیری است و گزارش‌ها نشان می‌دهد چین در حال سبقت از آمریکا در ظرفیت‌های صنعتی دفاعی است.

در چنین شرایطی، هفتاد و ششمین اجلاس سالانه ناتو فرصتی برای ارائه پیشرفت‌های حاصل‌شده از زمان تهاجم روسیه به اوکراین فراهم می‌آورد، اما هم‌زمان بستری برای برجسته‌کردن موانع موجود در فروش تسلیحات، انتقال فناوری و همکاری صنعتی دفاعی نیز هست؛ مسائلی که نه‌تنها در میان اعضای ناتو بلکه در روابط دوجانبه با آمریکا نیز مشهودند.

صنعت دفاعی فراآتلانتیکی از دیرباز پراکنده، تکراری و غیرمنعطف بوده و عوامل مختلفی همچون ملاحظات سیاسی، فرهنگی و مقرراتی، مانع همگرایی آن شده‌اند. کشورهای اروپایی ناتو همچنان سیاست‌های صنعتی ملی خود را حفظ کرده‌اند و این امر مانع از تدوین یک راهبرد دفاعی یکپارچه شده است. این رویکرد خود بسنده، هرچند پرهزینه‌تر است، اغلب بر کارایی تولید و ادغام صنعتی اولویت دارد. افزون بر این، اختلاف در برداشت‌های تهدید میان اعضا، مانند تفاوت میان نگرش لهستان و کشورهای بالتیک نسبت به تهدید روسیه و سایر اعضا، موجب پیچیدگی بیش‌تر در هم‌افزایی صنعتی شده است. در همین حال، آمریکا نیز تمایل چندانی به ایجاد یک صنعت دفاعی یکپارچه اروپایی ندارد، چرا که پراکندگی کنونی به حفظ برتری شرکت‌های دفاعی آمریکایی کمک می‌کند.

سازوکارهای موجود در ناتو، مانند «فرآیند برنامه‌ریزی دفاعی ناتو» برای هماهنگ‌سازی راهبردهای خرید و توسعه قابلیت‌ها طراحی شده‌اند، اما این ساز و کارها کند، بروکراتیک و ناهماهنگ با سایر ساز و کارهای بودجه‌ای ناتو هستند. اختلافات سیاسی ریشه‌دار در دو سوی آتلانتیک، چشم‌انداز اصلاح این وضعیت را در آینده نزدیک تیره کرده است. حتی در میان کشورهای صادرکننده عمده تسلیحات در اروپا نیز اجماعی درباره کاهش استقلال صنعتی ملی وجود ندارد.

با وجود پیشرفت‌های فناورانه اروپا، این قاره در بسیاری از حوزه‌ها مانند سوخت‌گیری هوایی، حمل ‌و نقل راهبردی، دفاع سایبری و اطلاعات، همچنان به آمریکا وابسته است. این وابستگی البته دو سویه است، آمریکا بدون مشارکت اروپا نه می‌تواند روسیه را مهار کند و نه تمرکز خود را به منطقه هند-آرام منتقل سازد. در نتیجه، هماهنگ‌سازی بیش‌تر در سیاست‌های کنترل صادرات آمریکا و گسترش برنامه‌های مشترک توسعه و تولید تسلیحات، از اهمیت راهبردی برخوردار است.

در این راستا، مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی با انجام مطالعه‌ای بر کشورهای دارای یادداشت تفاهم متقابل در خریدهای دفاعی با آمریکا (RDP MOU) تلاش کرده تا موانع همکاری صنعتی را شناسایی کند. این کشورها که تعدادشان تا سال ۲۰۲۵ به ۲۸تا رسیده، در قالب این توافق‌ها از برخی محدودیت‌های قانون «خرید آمریکایی» معاف شده و می‌توانند به عنوان منابع داخلی در نظر گرفته شوند. از میان این کشورها، ۱۳ کشور (ازجمله یک کشور ناظر) به پرسش‌نامه پاسخ دادند.

اجلاس ناتو می‌تواند بستری برای گفت‌وگو درباره اصلاحات ITAR، تعیین استثناها و بازنگری در شیوه اجرای آن باشد. هرچند کشورهایی مانند استرالیا، کانادا و انگلیس از برخی معافیت‌ها بهره‌مندند، این معافیت‌ها لزوماً به توسعه مشترک منجر نشده‌اند. بنابراین، توسعه مؤثر ITAR باید با مشورت نزدیک متحدان و با توجه به تجربه‌های آنان در مواجهه با این مقررات صورت گیرد.

همچنین، ساختار فروش نظامی خارجی آمریکا (FMS) نیز با انتقادات گسترده مواجه شده است. طولانی‌بودن فرآیند تأیید درخواست‌ها، فقدان رد رسمی درخواست‌ها و ناهماهنگی در درخواست‌های فردی اعضای ناتو، موجب تأخیر در تأمین نیازهای فوری نظامی شده است. راهکار پیشنهادی، ایجاد فرآیند بررسی مشترک درخواست‌ها میان کشورهایی با نیازهای مشابه است. این امر می‌تواند با محوریت ۲۳ کشور عضو ناتو که دارای RDP MOU با آمریکا هستند و با همکاری «آژانس پشتیبانی و تدارکات ناتو» (NSPA) تحقق یابد.

با وجود این چالش‌ها، پاسخ‌دهندگان RDP MOU، عضویت در ناتو و این توافق‌ها را از مؤثرترین عوامل همکاری با آمریکا دانسته‌اند. این نشان می‌دهد که زیرساختی مؤثر برای همکاری وجود دارد که اگرچه با اصطکاکاتی همراه است، اما همچنان کارکرد دارد.

در نهایت، در شرایطی که تردیدها درباره پایبندی آمریکا به تعهدات ناتو افزایش یافته، این پیام آشکار است که هیچ‌ یک از طرفین آتلانتیک به‌ تنهایی قادر به مقابله با تهدیدات امروز نیستند. اجلاس پیش‌رو فرصتی برای نوسازی سازوکارهای همکاری صنعتی دفاعی ناتو و رفع موانع بروکراتیک فراهم می‌آورد؛ گامی ضروری برای تقویت بازدارندگی در برابر روسیه و مقابله با فرصت‌طلبی‌های چین./ منبع