آیا تحریم‌ها علیه روسیه مؤثر بوده‌اند؟

از زمان حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، آمریکا تحریم‌هایی گسترده را علیه روسیه وضع کرده که هدف آن‌ها منزوی‌کردن مسکو از نظام مالی جهانی، کاهش درآمدهای نفت ‌و گاز و محدودسازی توانایی‌های نظامی آن کشور بوده است. این تحریم‌ها به مجموعه‌ای از اقدامات مشابه در پی الحاق کریمه در ۲۰۱۴ افزوده شدند. اگرچه بازگشت دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری آمریکا، تردیدهایی را درباره ادامه حمایت واشنگتن از کی‌یف پدید آورده، اما دولت ترامپ هنوز تحریم‌های دوره بایدن را لغو نکرده و حتی از احتمال تشدید فشار اقتصادی بر روسیه برای کشاندن آن به میز مذاکره سخن گفته است.

تحریم‌های اصلی آمریکا در چند حوزه متمرکز بوده‌اند:

بخش مالی: آمریکا حدود ۵ میلیارد دلار از دارایی‌های بانک مرکزی روسیه را مسدود کرد، بانک‌های بزرگ روس را از سامانه سوییفت حذف و معامله اوراق بهادار روسیه را برای سرمایه‌گذاران آمریکایی ممنوع کرد. در مجموع، تحریم‌ها حدود ۸۰ درصد از دارایی‌های بانکی روسیه را هدف قرار داده‌اند. همچنین دارایی‌های شخصی مقامات روس، از جمله ولادیمیر پوتین، در آمریکا توقیف شده‌اند.

انرژی: آمریکا واردات نفت خام، گاز طبیعی مایع و زغال‌سنگ روسیه را ممنوع کرده و سرمایه‌گذاری در بیشتر شرکت‌های انرژی روسی را محدود ساخته است. به همراه متحدان گروه ۷، واشنگتن سقف قیمتی برای فروش نفت خام روسیه به کشورهایی مانند چین و هند تعیین کرد. همچنین در ۲۰۲۴ واردات اورانیوم غنی‌شده روسیه را ممنوع ساخت، گرچه برخی شرکت‌ها می‌توانند تا ۲۰۲۸ از این ممنوعیت معاف شوند.

فناوری نظامی: وزارت بازرگانی آمریکا صادرات محصولات فناورانه، مانند تجهیزات هواپیما و نیمه‌رساناها را به روسیه متوقف کرده و حتی صادرات کالاهایی را که با فناوری آمریکایی در کشورهای دیگر تولید شده‌اند، محدود نموده است.

صادرات دیگر: در ژانویه ۲۰۲۴، تحریم‌هایی علیه صادرات الماس روسیه، که در ۲۰۲۲ درآمدی حدود ۴ میلیارد دلار داشته، اعمال شد. همچنین شرکت‌هایی در چین، ترکیه و امارات به دلیل کمک به دورزدن تحریم‌ها از سوی روسیه تحریم شدند.

با وجود این اقدامات، اقتصاد روسیه همچنان پابرجاست. به گفته برخی تحلیلگران، آمریکا هنوز ظرفیت‌هایی برای اعمال فشار بیشتر دارد؛ از جمله بستن مسیرهای دور زدن تحریم‌ها و کنترل شدیدتر بر دسترسی روسیه.

همکاری سایر دولت‌ها: اتحادیه اروپا نیز تحریم‌هایی علیه بخش‌های بانکی، انرژی و نظامی روسیه وضع کرده، اما وابستگی انرژی برخی اعضا، به ‌ویژه مجارستان، مانع از اعمال تحریم‌های کامل گازی شده است. با این حال، واردات بیشتر نفت خام روسیه در ۲۰۲۲ و فرآورده‌های نفتی در ۲۰۲۳ ممنوع شد. اروپا اعلام کرده تا پایان ۲۰۲۷ واردات گاز روسیه را به‌ طور کامل متوقف خواهد کرد. بخش بزرگی از دارایی‌های مسدودشده بانک مرکزی روسیه، که مجموع آن به بیش از ۳۳۰ میلیارد دلار می‌رسد، در اروپا نگهداری می‌شود و پیشنهادهایی برای استفاده از این منابع در بازسازی اوکراین مطرح شده‌اند. کشورهای دیگری چون تایوان نیز صادرات نیمه‌رساناهای قابل استفاده در تجهیزات نظامی را به روسیه محدود کرده‌اند.

در مقابل، برخی کشورها مانند چین و هند واردات نفت و گاز روسیه را افزایش داده‌اند و برخی دیگر نقش واسطه را در انتقال کالاهای غربی به روسیه ایفا کرده‌اند. چین در ۲۰۲۳ رکورد واردات انرژی از روسیه را شکست و حدود ۹۲ درصد تجارت دو کشور اکنون به روبل و یوان انجام می‌شود، در حالی که پیش از جنگ این رقم تنها ۲۵ درصد بود. پکن همچنین صادرات فناوری‌های حساس به روسیه را نیز افزایش داده است.

آیا تحریم‌ها مؤثر بوده‌اند؟
تحریم‌ها آسیب‌هایی به اقتصاد روسیه وارد کرده‌اند، از جمله کاهش درآمدهای انرژی پس از اعمال سقف قیمتی و تهدید به مصادره دارایی‌های بانک مرکزی. با این حال، اقتصاد روسیه در ۲۰۲۴ رشدی ۳.۶ درصدی را تجربه کرده که از بسیاری اقتصادهای غربی بیشتر بوده و عمدتاً ناشی از هزینه‌های بالای جنگ است. به باور برخی مدافعان تحریم‌ها، هدف اصلی آن‌ها نه فقط فروپاشی اقتصادی روسیه، بلکه ارسال پیام بازدارندگی به دیگر کشورها در برابر نقض هنجارهای بین‌المللی است. این تحریم‌ها باعث کمبود کالاهایی مانند دارو و قطعات هواپیما شده‌اند و ممکن است در بلند مدت اثرگذاری بیشتری داشته باشند.

تحلیلگران معتقدند روسیه به‌دلیل صادرات گسترده کالاهای راهبردی مانند انرژی، کود، گندم و فلزات گران‌بها، هدفی دشوار برای تحریم‌هاست. این کشور از اهرم انرژی علیه اروپا نیز بهره برده و در ۲۰۲۲ جریان گاز خط لوله نورد استریم ۱ را به آلمان قطع کرد. همچنین با استفاده از ناوگان نفتکش‌های غیررسمی و هدایت صادرات به سمت آسیا، توانسته سقف قیمتی گروه ۷ را دور بزند.

تحریم‌های جدید و مذاکرات صلح:
ترامپ که وعده پایان جنگ اوکراین را به ‌عنوان بخشی از کارزار انتخاباتی‌اش مطرح کرده بود، از زمان بازگشت به قدرت، بر آغاز آتش‌بس و گفت‌وگوهای صلح تأکید کرده است. از آوریل ۲۰۲۵، او چند بار تهدید کرده که در صورت عدم پذیرش آتش‌بس از سوی مسکو، تحریم‌های بیشتری را وضع خواهد کرد. در ماه مه نیز اورزولا فن ‌درلاین، رئیس کمیسیون اروپا، از آمادگی اتحادیه برای تحریم‌های تازه در بخش‌های انرژی و مالی روسیه خبر داد. مذاکرات مستقیم نمایندگان روسیه و اوکراین در استانبول، هرچند بدون حضور رهبران دو کشور و بی‌نتیجه، حاصل همین فشارهای دیپلماتیک بود. با این حال، آمریکا و متحدان غربی همچنان به دنبال پایان جنگ از طریق فشار اقتصادی و دیپلماتیک هستند./ منبع