مصر در تنگنای سردی آمریکا و هزینه‌های جنگ غزه

عبدالفتاح السیسی، رییس‌جمهور مصر، در موقعیت دشواری قرار دارد و باید میان فشارهای ایالات متحده و مطالبات عربستان بدون اینکه اهرم فشار یا نفوذ قابل‌توجهی در اختیار داشته باشد، تعادل برقرار کند. در جریان سفر اخیر دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا، به غرب آسیا، السیسی مانند ملک عبدالله دوم، پادشاه اردن و بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، تنها توانست این سفر را از تلویزیون تماشا کند. برخلاف عبدالله و نتانیاهو که به کاخ سفید دعوت شده بودند، السیسی، با وجود اینکه از اولین رهبرانی بود که پیروزی انتخاباتی ترامپ را تبریک گفت، هنوز دعوتی دریافت نکرده است.

سفر غیرمنتظره مسعد بولس، مشاور ارشد ترامپ در امور غرب آسیا و آفریقا و یکی از خویشاوندان او، به مصر، تنها دستاورد کوچکی برای قاهره به همراه داشت. بولس که یک میلیاردر لبنانی‌تبار است، با خوردن کوشاری، غذای خیابانی محبوب مصر، توجه رسانه‌های محلی را جلب کرد، اما این بازدید صرفاً یک جایزه تسلی‌بخش برای السیسی بود. مصر در برنامه سفر منطقه‌ای ترامپ جایی نداشت و حتی استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ، نیز به این کشور سفر نکرد. این موضوع نشان‌دهنده سردی روابط میان قاهره و واشنگتن است.

این سردی پس از اعلام طرح جنجالی ترامپ برای تبدیل نوار غزه به «ریویرای غرب آسیا» تشدید شد. این طرح شامل انتقال حدود دو میلیون نفر از ساکنان غزه به مصر و اردن بود که با مخالفت شدید مصر و اعتراض تند اردن مواجه شد. ترامپ با تهدید به کاهش کمک سالانه ۱.۴ میلیارد دلاری آمریکا به مصر، فشار را بر این کشور افزایش داد. اما السیسی نه‌تنها تسلیم این تهدید نشد، بلکه با جلب حمایت عربستان و برخی کشورهای خلیج‌فارس، طرحی جایگزین به نام «پیشنهاد مصر» ارائه کرد. این سند ۳۴ صفحه‌ای شامل تشکیل کمیته‌ای برای مدیریت اجتماعی با حضور نمایندگان فلسطینی، کارشناسان و متخصصان، ایجاد صندوق بازسازی با بودجه ۵۴ میلیارد دلار، و حذف حماس از کنترل غیرنظامی غزه بود. این طرح در اجلاس اتحادیه عرب در اوایل ماه مارس مورد حمایت گسترده قرار گرفت، اما نتوانست نظر مثبت ترامپ یا برخی دیگر از بازیگران منطقه‌ای را جلب کند.

یوسف العطیبه، سفیر امارات در واشنگتن، پیش از اجلاس اعلام کرد که طرح انتقال جمعیت غزه، به نظر او، تنها گزینه برای بازسازی این منطقه است. او طرح مصر را به دلیل نبود توضیحات روشن درباره نحوه حذف حماس از کنترل غزه، چگونگی خلع سلاح این گروه و مشخص نبودن مسئولین فلسطینی اداره‌کننده منطقه، غیرعملی دانست. این اظهارات موجی از خشم در مصر به راه انداخت، اما انتقادات رسمی به کانال‌های دیپلماتیک محدود شد، زیرا مصر نمی‌تواند به‌راحتی با کشوری که میلیاردها دلار در آن سرمایه‌گذاری کرده و توافق‌هایی برای توسعه مناطق ساحلی به ارزش ۳۵ میلیارد دلار امضا کرده، مقابله کند.

علاوه بر این، اختلافات میان مصر و آمریکا به موضوع غزه محدود نشد. ترامپ از مصر خواست در عملیات نظامی علیه حوثی‌های یمن مشارکت مالی و نظامی داشته باشد، درخواستی که قاهره آن را رد کرد. مصر، مانند عربستان و امارات، از پیوستن به ائتلاف بین‌المللی تشکیل‌شده توسط جو بایدن در اواخر سال ۲۰۲۳ برای حفاظت از دریای سرخ خودداری کرد. گزارش‌هایی که بعداً تکذیب شدند، حاکی از آن بود که مصر از حوثی‌ها خواسته بود از حمله به کشتی‌های عازم کانال سوئز خودداری کنند. مصر نگران بود که مشارکت در این جنگ، آن را به هدفی برای حوثی‌ها تبدیل کند. این سیاست مشابه رویکرد عربستان و امارات است که به ترتیب در سال ۲۰۲۲ با حوثی‌ها آتش‌بس امضا کردند و در سال ۲۰۱۹ نیروهای خود را از یمن خارج کردند.

با این حال، مصر برخلاف این دو کشور که منابع مالی عظیمی برای آمریکا و کسب‌وکارهای ترامپ فراهم می‌کنند، به دلیل وابستگی به کمک‌های واشنگتن، هدف آسان‌تری برای تهدیدات آمریکا به نظر می‌رسد. اظهارات غیرواقعی ترامپ در پلتفرم تروث‌سوشال در ماه آوریل، مبنی بر اینکه کشتی‌های آمریکایی باید به‌صورت رایگان از کانال‌های پاناما و سوئز عبور کنند و ادعای او که «این کانال‌ها بدون آمریکا وجود نمی‌داشتند»، خشم مصری‌ها را برانگیخت. مصطفی بکری، نماینده پارلمان مصر، در پاسخ نوشت که کانال سوئز بین سال‌های ۱۸۵۹ تا ۱۸۶۹ توسط مصری‌ها ساخته شد، زمانی که آمریکا هنوز در مراحل ابتدایی توسعه بود. او تأکید کرد که مصر تسلیم این «اخاذی ارزان» نخواهد شد و حاکمیت ملی‌اش باید محترم شمرده شود.

۱۰ روز پس از این اظهارات، ترامپ توافقی با حوثی‌ها اعلام کرد که به درگیری نظامی آمریکا با آن‌ها پایان داد، اما اسرائیل را همچنان در معرض تهدید قرار داد. مصر نیز اعلام کرد که به لطف آتش‌بس با حوثی‌ها، برای سه ماه به کشتی‌هایی با ظرفیت بیش از ۱۳۰ هزار تن، بدون توجه به ملیت آن‌ها، پانزده درصد تخفیف در هزینه‌های عبور از کانال سوئز ارائه خواهد داد، اما عبور رایگان امکان‌پذیر نخواهد بود. این تخفیف برای جذب کشتی‌های تجاری به کانال سوئز، که یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی مصر است، طراحی شده است. مصر در سال ۲۰۲۴ به دلیل حملات حوثی‌ها حدود هفت میلیارد دلار ضرر کرده و امیدوار است بخشی از این خسارات را جبران کند.

در این میان، پیشنهادی از سوی عربستان برای اجازه به آمریکا برای ساخت پایگاه‌های نظامی در جزایر صنافیر و تیران، که مشرف به ورودی دریای سرخ هستند، مطرح شده است. طبق گزارش مدامصر، این پایگاه‌ها به آمریکا امکان می‌دهند امنیت کانال سوئز را تأمین کند، کشتی‌های مشکوک به حمل سلاح به سمت سینا و غزه را رصد کند و آتش‌بس با حوثی‌ها را نظارت کند. با این حال، این جزایر هنوز به‌طور کامل تحت کنترل عربستان نیستند، هرچند توافقی در سال ۲۰۱۶ برای انتقال آن‌ها از مصر به عربستان امضا شد. این توافق به‌عنوان پرداختی دیپلماتیک برای سرمایه‌گذاری‌های بی‌سابقه عربستان در مصر و کمک‌های وعده داده‌شده طی پنج سال آینده تلقی شد. عربستان قرار بود بیش از بیست میلیارد دلار در مصر سرمایه‌گذاری کند، ۱.۵ میلیارد دلار برای توسعه شمال سینا اختصاص دهد، پلی بین شرم‌الشیخ و عربستان بسازد و نیازهای انرژی مصر را با وامی با نرخ بهره دو درصد تأمین کند.

این توافق با مخالفت شدید عمومی در مصر مواجه شد و تظاهرات گسترده‌ای آن را «خیانت ملی بزرگ» نامید. پس از نبردهای حقوقی که در آن یک دادگاه توافق را باطل کرد و دادگاه بالاتر آن را تأیید نمود، و با وجود تأیید پارلمان مصر، موانع دیپلماتیک و نظامی همچنان مانع انتقال جزایر شده است. اسرائیل، به دلیل پوشش این جزایر در معاهده صلح کمپ دیوید، باید موافقت کند و خواستار ترتیبات امنیتی، از جمله سیستم‌های نظارتی در جزایر شده است. مصر با برخی از این خواسته‌ها به دلیل احتمال نظارت اسرائیل بر سینا مخالفت کرد و خواستار تقویت نیروهای امنیتی خود در جنوب سینا شد، که نیازمند اصلاح معاهده صلح است.

در نهایت، السیسی که تلاش می‌کند بین فشارهای آمریکا، مطالبات عربستان و تهدیدات نظامی و دیپلماتیک ناشی از جنگ غزه تعادل برقرار کند، خود را خارج از میدان بازی منطقه‌ای می‌بیند، بدون کارت‌های معنادار برای بازی و تقریباً بدون ابزار نفوذ بر حماس یا اسرائیل./ منبع