جنگ پوتین در اوکراین، قفقاز جنوبی را از چنگش می‌رباید

جنگ اوکراین تأثیرات گسترده‌ای بر نقشه ژئوپولیتیکی قفقاز جنوبی، شامل کشورهای آذربایجان، ارمنستان و گرجستان، گذاشته است. این منطقه که در تقاطع اروپا و آسیا قرار دارد، از دیرباز محل برخورد امپراتوری‌های مختلف بوده است و حالا نیز به‌واسطه درگیری‌های کنونی در اوکراین و منازعه ایران و اسرائیل، نقش پررنگ‌تری در تحولات جهانی ایفا می‌کند.

از آغاز جنگ اوکراین، روابط بین آذربایجان و ارمنستان به شکلی غیرمنتظره دچار تحولی مثبت شده است. پس از سال‌ها درگیری بر سر منطقه ناگورنو-کاراباخ، که به‌عنوان یکی از «درگیری‌های یخ‌زده» دوران پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی شناخته می‌شد، به‌نظر می‌رسد دو کشور در حال نزدیک‌شدن به آشتی و توافق‌های صلح‌آمیز هستند. این تغییرات به‌ویژه به‌واسطه کم‌رنگ‌شدن نقش روسیه، که در گذشته عامل اصلی نگهدارنده نظم منطقه‌ای بود، شکل گرفته است.

آذربایجان که از حمایت‌های ترکیه و اسرائیل بهره می‌برد، اکنون به‌عنوان یک قدرت نوظهور منطقه‌ای مطرح شده و به‌دنبال تقویت روابط خود با غرب است. به‌ویژه در زمینه‌های تجاری و انرژی، آذربایجان به‌دنبال ایجاد کریدور جدیدی است که بتواند مسیرهای انرژی را از چین و آسیای مرکزی به اروپا از طریق قفقاز جنوبی هدایت کند و از وابستگی به روسیه بکاهد.

در طرف دیگر، ارمنستان که تا پیش از این به‌عنوان یک متحد نزدیک روسیه شناخته می‌شد، به‌دلیل سرخوردگی از بی‌توجهی مسکو در جنگ با آذربایجان و نارضایتی عمومی از حمایت روسیه از آذربایجان، اکنون به‌دنبال تقویت روابط خود با اتحادیه اروپا و ترکیه است. گشایش مرزهای ارمنستان با ترکیه، که در پی سال‌ها تنش به دلیل نسل‌کشی ارامنه در دوران امپراتوری عثمانی بسته بود، در صورت تحقق، می‌تواند تحولی اساسی در روابط منطقه‌ای ایجاد کند و نقش ترکیه را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در قفقاز جنوبی تقویت نماید.

در حالی که آذربایجان از این فرصت‌ها برای تقویت موقعیت خود بهره می‌برد، ارمنستان همچنان با چالش‌هایی جدی در مسیر اصلاحات داخلی و تحولات خارجی روبه‌روست. یکی از مسائل عمده، تمایل آذربایجان به ایجاد یک گذرگاه حمل و نقل مستقیم از طریق ارمنستان به ناحیه نخجوان است که ممکن است با مخالفت‌هایی از سوی ارمنستان مواجه شود. در عین حال، آذربایجان خواستار تغییراتی در قانون اساسی ارمنستان برای به‌رسمیت‌شناختن حاکمیت خود بر ناگورنو-کاراباخ است که این نیز می‌تواند روند صلح را پیچیده‌تر کند.

روسیه، که در گذشته از طریق حضور نظامی و دیپلماسی، نفوذ زیادی در قفقاز جنوبی داشت، حالا در موقعیت دشواری قرار گرفته است. در حالی که مسکو همچنان برای حفظ روابط خود با ارمنستان تلاش می‌کند، این کشور پس از شکست در جنگ سال ۲۰۲۰ در ناگورنو-کاراباخ و همچنین پس از شکست‌های نظامی در اوکراین، دیگر قادر به اعمال همان سطح از نفوذ در قفقاز جنوبی نیست. این ضعف روسیه فرصتی برای آذربایجان فراهم کرده است تا به‌طور مستقل‌تر و با حمایت ترکیه و اسرائیل، سیاست‌های خود را در منطقه پیش ببرد.

در نتیجه، تغییرات در قفقاز جنوبی نه‌تنها می‌تواند به تغییر نقشه سیاسی و اقتصادی منطقه منجر شود، بلکه تأثیرات عمیقی بر توازن قدرت در سطح جهانی خواهد داشت. اگر ارمنستان و آذربایجان موفق به دستیابی به صلح دائمی شوند، این امر می‌تواند به تقویت جایگاه ترکیه در منطقه و کاهش نفوذ روسیه در قفقاز جنوبی منجر شود./ منبع