گرسنگی به‌مثابه سلاح: غذا چگونه بار دیگر به سلاح تبدیل شد

جهان در محکوم کردن و توقف استفاده از گرسنگی به‌عنوان ابزاری در جنگ ناکام مانده است. با پیشرفت فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی و پهپادها، ماهیت جنگ تغییر کرده و دولت‌ها از فناوری اطلاعات برای کسب برتری در میدان نبرد با حداقل تلفات نظامی و خسارت به غیرنظامیان استفاده می‌کنند. با این حال، استراتژی قدیمی محروم کردن از غذا بار دیگر در اتاق‌های جنگ از قفقاز جنوبی تا خاورمیانه پدیدار شده است. استفاده از دسترسی به غذا به‌عنوان سلاح، ابزاری رایج برای دولت‌های اقتدارگرا شده تا زندگی غیرنظامیان را مختل کرده و امتیازاتی به نفع منافع خود کسب کنند.

ولادیمیر پوتین با حمله به بنادر اوکراین و فلج کردن صادرات غلات دریای سیاه، که ۳۰ درصد گندم، ۶۰ درصد روغن آفتابگردان و ۲۰ درصد ذرت جهان را تأمین می‌کند، عرضه جهانی غذا را گروگان گرفته است. به دنبال آن، جمهوری آذربایجان با محاصره حدود ۱۰ ماهه تنها جاده ارتباطی بیش از ۱۲۰ هزار ارمنی از جمله ۳۰ هزار کودک در قره‌باغ کوهستانی، دسترسی به غذا و سایر ملزومات حیاتی را محدود کرد تا این منطقه مورد مناقشه را تصرف کند. در غزه نیز این استراتژی در جریان است. اسرائیل با محدود کردن غذا به دنبال تضعیف روحیه و مقاومت مردم فلسطین است. اگرچه اسرائیل حق دفاع از خود و مبارزه با حماس را دارد، اما مسئولیت اخلاقی دارد که این کار را بدون گرسنگی دادن به کل جمعیت انجام دهد.

محروم کردن از غذا به‌نوعی پاکسازی قومی است. محاصره آذربایجان و ممانعت اسرائیل از ورود کمک‌های بشردوستانه به غزه شباهت‌های آشکاری به هم دارند؛ هر دو از غذا به‌عنوان ابزاری استراتژیک برای دستیابی به اهداف خود استفاده می‌کنند. آذربایجان با بهانه زیست‌محیطی و ادعای مبارزه با تروریسم زیست‌محیطی در قره‌باغ، دسترسی به غذا، دارو، گاز و برق را محدود کرد و شرایط زندگی را چنان غیرقابل‌تحمل ساخت که در سپتامبر ۲۰۲۳ کل جمعیت ارمنی منطقه را وادار به فرار کرد و این بزرگ‌ترین جابه‌جایی ارامنه از زمان نسل‌کشی ۱۹۱۵ بود. اسرائیل نیز ادعا می‌کند که حماس کمک‌های واردشده به غزه را تصاحب کرده و برای تأمین مالی جنگ به مردم می‌فروشد. با این حال، این توجیه نمی‌کند که اسرائیل با ادعای حکومت دموکراتیک بودن، کل جمعیت را گرسنگی دهد. اسرائیل سال‌ها با تقویت حماس برای ایجاد شکاف سیاسی بین غزه و کرانه باختری، میلیون‌ها دلار را بدون نظارت به غزه سرازیر کرد. اگر بنیامین نتانیاهو آن زمان برای اهداف سیاسی مشکلی با حمایت از حماس نداشت، اکنون نیز نباید برای اهداف بشردوستانه از تغذیه زنان و کودکان بی‌گناه امتناع کند. اگرچه اسرائیل اخیراً اجازه ورود «مقدار اولیه» غذا به غزه را پس از ممنوعیت سه‌ماهه داده، این اقدام کافی نیست و مرگ‌ومیر ناشی از گرسنگی همچنان افزایش می‌یابد.

جامعه جهانی باید واکنش قوی‌تری نشان دهد، اما این اقدامات با بی‌تفاوتی و سکوت گزینشی مواجه شده‌اند. آذربایجان به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی و منابع طبیعی‌اش بدون محکومیت یا پاسخگویی جهانی محاصره غیرقانونی خود را ادامه داد. «لوئیس مورنو اوکامپو» -دادستان سابق دیوان کیفری بین‌المللی- اقدامات آذربایجان را نسل‌کشی و یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های پناهجویی و بشردوستانه خواند، اما رهبران سیاسی به‌قدر کافی برای مقابله با الهام علی‌اف -رئیس‌جمهور آذربایجان- از خود شجاعت نشان ندادند. در مورد غزه، «ایهود اولمرت» -نخست‌وزیر پیشین اسرائیل- و پاپ «لئو چهاردهم» اخیراً از اقدامات اسرائیل انتقاد کرده و خواستار اجازه ورود کمک‌های بشردوستانه بیشتر شده‌اند، اما اقدامات کافی برای کاهش رنج مردم فلسطین انجام نشده است. ممانعت عمدی از دسترسی به غذا و کمک برای جمعیتی بی‌دفاع باید جرم جنگی تلقی شود، اما تاکنون اجرای جدی این اصل موضوعی ناچیز بوده است. آذربایجان بدون پاسخگویی از مسئولیت شانه خالی کرد و سابقه‌ای خطرناک ایجاد کرد. به همین دلیل، نباید در غزه همان اشتباه تکرار شود، زیرا جان بسیاری از غیرنظامیان بی‌گناه، چه امروز و چه در آینده، در خطر است. منبع