تبیین واکنش تدافعی چین به جنگ ایران

چین در جریان جنگ دوازده‌روزه (۱۳ تا ۲۴ ژوئن ۲۰۲۵) میان ایران، اسرائیل و ایالات متحده که به‌طور موقت آمریکا را نیز درگیر کرد، از مشارکت فعال با ایران خودداری نمود و تنها به بیانیه‌های دیپلماتیک، انتقاد از اقدامات نظامی اسرائیل و آمریکا و درخواست برای کاهش تنش بسنده کرد. این رویکرد محتاطانه به‌رغم روابط قوی چین با ایران، در راستای اهمیت غرب آسیا برای اقتصاد این کشور و نقش روبه‌رشد پکن در دیپلماسی منطقه‌ای بود. دلایل متعددی از جمله تمایل چین به پرهیز از رویارویی با واشنگتن در شرایط متغیر روابط چین و آمریکا، این پاسخ کم‌رمق را توضیح می‌دهد.

چین یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت ایران است و تخمین زده می‌شود که تا ۹۰ درصد نفت ایران به این کشور صادر می‌شود. این معاملات اغلب با استفاده از ارزهای غیرغربی، انتقال‌های پنهانی و روش‌های دیگر برای دورزدن تحریم‌های غربی انجام می‌شود. مقامات چینی، تجارت با ایران را روابط تجاری عادی می‌دانند که به دیگر کشورها آسیب نمی‌رساند و تحریم‌های سازمان ملل را نقض نمی‌کند. پس از پیشنهاد مجلس ایران برای بستن تنگه هرمز، مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، از چین خواست تا ایران را از این اقدام بازدارد، زیرا این امر به اقتصاد چین آسیب می‌رساند. چین با اشاره به تهدید این اقدام برای تجارت جهانی و خود، علیه بسته‌شدن تنگه هشدار داد، اما این درخواست آمریکا احتمالاً غیرضروری بود، زیرا چین از وابستگی خود به نفت عربستان، عراق، امارات و دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس آگاه است.

در سال ۲۰۲۱، ایران و چین توافق‌نامه مشارکت راهبردی ۲۵ساله امضا کردند که همکاری گسترده‌ای را پیش‌بینی می‌کرد. پیش‌تر، ایران به ابتکار کمربند و جاده چین، ملحق شده بود و چین در پی اتصال بنادر خلیج فارس ایران به شبکه‌های حمل‌ونقل اوراسیا بود. اگرچه چین مدعی است که سلاح کامل به ایران منتقل نکرده، اما نهادهای چینی موادی مانند آمونیوم و سدیم پرکلرات و پهپادهای دومنظوره به ایران ارسال کرده‌اند. وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز نهادهایی در چین و ایران را به‌دلیل این معاملات تحریم کرده است.

چین از حق ایران برای تولید انرژی هسته‌ای و تحقیقات علمی تحت پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای حمایت می‌کند، اما مخالف دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است و از احیای برجام حمایت می‌کند. مقامات چینی نگران‌اند که تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای، به حملات مجدد اسرائیل یا آمریکا منجر شود، که این امر می‌تواند به کشورهای حوزه خلیج فارس، شرکای تجاری مهم چین، آسیب برساند. در صورت دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، این امر ممکن است تهران را جسورتر کند و دیگر کشورها مانند ژاپن و کره جنوبی را به پیگیری سلاح هسته‌ای ترغیب نماید؛ که برتری نظامی چین را تضعیف می‌کند.

چین، حملات هوایی اسرائیل و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران را محکوم کرد، زیرا این اقدامات، خطر جنگ گسترده‌تر و تغییر حکومت در تهران را افزایش داد. با این حال، چین در برابر حملات آمریکا در ۲۱ ژوئن ۲۰۲۵ تنها به محکومیت کلامی بسنده کرد و از رویارویی مستقیم خودداری نمود. این رویکرد به‌دلیل مذاکرات تجاری پرتنش با دولت ترامپ و ترجیح چین برای واگذاری هزینه‌های اقتصادی و دیپلماتیک مقابله با برنامه هسته‌ای ایران به آمریکا بود. شی جین‌پینگ تأکید کرد که کشورهای تأثیرگذار باید تنش‌ها را کاهش دهند. چین با مشغول‌شدن آمریکا در غرب آسیا، منابع واشنگتن را از منطقه هند-آرام دور می‌بیند و از این موقعیت بهره می‌برد./ منبع